Oefening nieuwe nooddijken: ‘Je hebt pas een beeld, als je het in de praktijk hebt gezien’

Het Waterschap Limburg houdt aan het begin van elk hoogwaterseizoen altijd een calamiteitenoefening. Dit jaar werd er geoefend met de nieuwe nooddijken. “We kunnen met dit systeem met 5 mensen 100 meter nooddijk per uur bouwen”, vertelt vakspecialist crisisbeheersing Juus Teensma. “Dus we kunnen snel meters maken.” Samen blikken we terug op de oefening.

Limburg kreeg het in de zomer van 2021 zwaar te voorduren. Na hevige regenval kwamen grote delen van de provincie onder water te staan. “Een van de conclusies na deze ramp was dat we op zoek moesten naar alternatieven voor de zandzakken”, zegt Juus Teensma, vakspecialist crisisbeheersing bij het waterschap. “Het vullen van zandzakken is veel werk en duurt daardoor lang.

We zijn op zoek gegaan naar tijdelijke waterkeringen die we snel kunnen plaatsen. In april 2022 hebben we een marktverkenning gedaan. We hebben toen 5 systemen getest. We hebben uiteindelijk via een aanbesteding in 2023 met twee leveranciers een raamovereenkomst afgesloten om in de komende 4 jaar mobiele waterkeringen te kunnen aanschaffen. We hebben met Europese subsidie het eerste systeem aangeschaft en daar hebben we dit jaar mee geoefend.”

Kun je allereerst iets vertellen over de systemen?
“We hebben in totaal 2200 meter aan extra nooddijken aangeschaft. Dat lijkt veel, maar bij een grote overstroming is het slechts een fractie van het aantal nooddijken dat we nodig hebben. Dus we hebben ook nog steeds zandzakken nodig. Deze eerste nooddijken zijn bedoeld voor snelle interventies. Op sommige plaatsen is dat niet nodig, omdat je het water daar al dagen van tevoren ziet aankomen. We hebben voldoende tijd om daar zandzakken te plaatsen.”

Wat zijn de voor- en nadelen van de aangeschafte systemen?
“We hebben 3 containers noodkeringen van het merk Geodesign Barriers aangeschaft. Dit systeem bestaat uit schotten die je eenvoudig in elkaar klikt. We hebben nu twee containers met elk 600 meter nooddijk van dit merk van 50 meter hoog en 1 container met 300 meter nooddijk van 1 meter hoog. Daarnaast hebben we nog eens 300 meter op voorraad in de calamiteitenloods.

Deze nooddijk is eenvoudig op te zetten. Als je het mensen één keer voordoet, kunnen ze het daarna zelf. Bovendien kun je op meerdere plekken tegelijk beginnen en naar elkaar toewerken. Met tussenstukken maak je de losse delen aan elkaar. Dit is een groot voordeel, want bij hoogwater zijn er altijd veel mensen die willen helpen. Zij kunnen met dit systeem snel meters maken. Uit de praktijkoefening is gebleken dat je met 5 mensen 100 meter dijk per uur kunt bouwen. Je kunt met dit systeem ook bochten maken en de tussenstukken geven een goede aansluiting op bijvoorbeeld een muur. Dit systeem wordt uitgevoerd in combinatie met een folie en is daardoor geschikt voor alle type ondergronden. Het systeem is overigens te verkrijgen in diversen hoogten tot maximaal 2,40 meter.”

Jullie hebben ook nooddijken aangeschaft van het merk Waterschot. Wat zijn de voor- en nadelen van dat systeem?
“Deze nooddijk is nóg sneller op te zetten, omdat je geen aparte folie hoeft te gebruiken en omdat de constructie slechts uit losse kunststof L-elementen bestaat die je aan elkaar klikt.

Je kunt met dit systeem maar 1 kant op werken. Je kunt dus niet naar elkaar toe werken. Bovendien heeft het als nadeel dat het zonder folie alleen maar te gebruiken is op een verharde gladde ondergrond. Van dit systeem hebben we momenteel 1 container gevuld met 150 meter waterschot van 50 cm hoog en 50 meter van 100 cm hoog. Andere hoogtematen zijn van dit systeem niet verkrijgbaar.”

Daarnaast ligt er nog een watergevulde nooddijk bij jullie op voorraad.
“Ja. Hiervan hebben we 100 meter klaarstaan op een vlakke container verdeeld over 4 modules: 2x 60 cm hoog en 2x 75 cm hoog. Dit systeem is op iedere ondergrond en onder alle omstandigheden toepasbaar maar vraagt wel meer kennis en kunde van de gebruikers.

Bovendien wordt de snelheid van handelen bepaald door de beschikbare pompcapaciteit en de aanvoer van water en dus niet door de hoeveelheid handjes. Dit systeem van Mobil Deich uit Duitsland is verkrijgbaar tot 3 meter hoog.”

Tijdens de oefenweek hebben jullie met deze systemen geoefend. Wat was het doel van de oefening?
“Het doel was om vertrouwd te raken met de nieuwe noodmiddelen. We hebben eerst geoefend met de contractaannemers en onze instructeurs. In de week daarna hebben we geoefend met al onze partners, zoals gemeentes, buurt-participatiegroepen en bijvoorbeeld met de leden van de werkgroep Wiki Noodmiddelen.”

Wat heeft de oefening opgeleverd?
“Zo’n oefening levert natuurlijk altijd enkele verbeterpunten op. We zagen bijvoorbeeld dat mensen zich gemakkelijk konden snijden aan de schotten. Daarom hebben we speciale handschoenen aangeschaft, waarmee de handen beter beschermd zijn. Ook de inrichting van de containers is iets aangepast waardoor we altijd direct kunnen starten, ook al is de noodzakelijke machine met palletvorken nog niet op de locatie.

Maar de belangrijkste opbrengst is dat iedereen enthousiast was over het gekozen systeem van Geodesign Barriers. Veel mensen die eerst sceptisch waren over de toepasbaarheid stonden versteld over de mate van flexibiliteit en multifunctionele inzet. Iemand van een Limburgse gemeente vertelde bijvoorbeeld dat zij budget vrijgemaakt hadden om een machine aan te schaffen voor het vullen van zandzakken. Nu hij dit systeem gezien had, besefte hij dat hij beter kon investeren in dit soort noodmiddelen.

Ook de leden van de werkgroep Wiki Noodmiddelen waren enthousiast. In deze werkgroep zitten vertegenwoordigers van waterschappen uit het hele land. Wij zijn het eerste waterschap dat deze nooddijken aanschaft. Zij konden hier zien hoe deze middelen in de praktijk werken.”

Wat is de volgende stap?
“Dat we maatwerk gaan bieden. We gaan met gemeentes en de provincie in gesprek om te kijken welke noodmiddelen het beste passen bij de vele wateroverlastknelpunten zoals die in 2021 zijn opgetreden. We staan als waterschap niet overal voor aan de lat. Gemeentes en de provincie hebben zelf ook een verantwoordelijkheid. Met gerichte noodplannen gaan we kijken welke middelen het meest geschikt zijn voor de verschillende locaties.

Daarnaast zijn er na de wateroverlast in 2021 veel buurt-participatiegroepen ontstaan. Dit zijn burgers die zich verenigd hebben, bijvoorbeeld in een stichting of een vereniging. Zij willen graag met ons meedenken en bij dreigende wateroverlast willen zij helpen om nooddijken te bouwen. We gaan samen met de gemeentes kijken hoe we dat het beste kunnen inrichten. De organisatie die hen een opdracht geeft is namelijk ook verantwoordelijk voor hen en moet ervoor zorgen dat de vrijwilligers verzekerd zijn. We gaan samen met de gemeentes kijken hoe we deze groepen het beste kunnen inzetten.”

Tot slot, de middelen zijn gefinancierd met Europees geld van Interreg Maas – Rijn. Betekent dit dat ze ook ingezet kunnen worden in het Maas – Rijngebied in België en Duitsland?
“Dat klopt. De middelen zijn van ons, dus wij bepalen de prioritering bij de gewenste inzet. Maar een voorwaarde vanuit Interreg is dat ook de Belgische en Duitse collega’s waterbeheerders en crisisorganisaties uit het Maas-Rijngebied om inzet kunnen vragen en hier dus mee moeten kunnen werken.

We hebben al afspraken gemaakt met onze Belgische collega’s. Begin volgend jaar gaan we deze oefening ook in Wallonië houden. Je hebt namelijk pas een beeld bij het systeem, als je het in de praktijk gezien hebt. Daarnaast gaan we ook werkafspraken maken met onze Duitse collega’s.”