TRM-skills oefenen: ‘Buiten je comfortzone leer je meer’

De OvD’s Brandweer van de veiligheidsregio's Noord-Holland Noord en Zaanstreek-Waterland kregen in oktober de opdracht om hun collega’s te bevrijden uit de handen van een fictieve drugsbende. Een gewaagd scenario, want: gaan mensen wel op in het verhaal als het buiten hun vakgebied valt? ‘Ik had daar vooraf mijn twijfels over, maar dat bleek onterecht te zijn’, zegt specialist vakbekwaamheid Sebastiaan van Weelderen. ‘De deelnemers hadden meteen de juiste mindset en doordat ze buiten hun comfortzone oefenden, kwamen ze zichzelf echt tegen.’

Voor de veiligheidsregio’s Noord-Holland Noord en Zaanstreek-Waterland is het oefenen van de softskills een vast onderdeel van hun OTO-programma. “Vroeger was ons OTO-programma vooral gericht op het verwerven van vakkennis”, vertelt Willem van der Meer, senior specialist vakbekwaamheid bij de veiligheidsregio Noord-Holland Noord. “De laatste jaren merkten we dat onze brandweerprofessionals een overload aan vakkennis kregen. Het was te veel geworden en daardoor landde het niet meer. Dat geldt niet alleen voor ons eigen korps. Het is een landelijke trend die al eerder gesignaleerd is door Ricardo Weewer, NIPV-lector brandweerkunde.

Daarom hebben we besloten om niet oneindig veel te investeren in nóg meer vakkennis, maar om ons ook de focussen op de softskills. Daar helpen we mensen echt verder mee. Je mag als brandweerprofessional bijvoorbeeld best stress hebben. In ons OTO-programma leren we hen hoe zij hier het beste mee om kunnen gaan. En het principe ‘stop en denk na’ zorgt ervoor dat brandweerprofessionals tijdens een inzet meer handelingsperspectief krijgen. Dit soort softskills zijn een vast onderdeel van ons OTO-programma geworden.”

TRM-skills
Voor het opleiden, trainen en oefenen van de softskills werken de veiligheidsregio’s samen met het trainingsbureau Good Work. “Wij gaan in onze trainingen verder dan alleen de basisvaardigheden zoals ‘stop en denk na’”, vertelt Dennis van Heerden, L&D specialist en eigenaar van Good Work. “Bij de brandweer wordt er vaak gesproken over systeem 1 en systeem 2. Systeem 1 zijn de snelle denkprocessen. Systeem 2 is het rationele denken dat iets meer tijd vraagt. In onze trainingen leren we mensen om mentale tools en skills in te zetten om het functioneren binnen systeem 1 en 2 te bevorderen.

Door meer mentale ruimte te nemen, zijn mensen beter in staat om rationeel na te denken. Daardoor zijn zij beter in staat om problemen te analyseren en bijvoorbeeld in scenario’s te denken. In onze trainingen leren we mensen hoe zij systeem 2 kunnen inzetten. Hoe richt je bijvoorbeeld je aandacht? En hoe reflecteer je op je eigen gedachten en je eigen gedrag? Ook leren we mensen hoe zij in een team effectief kunnen samenwerken. We leren hen de TRM-skills besluitvorming, assertiviteit, analyse, communicatie, omgevingsbewustzijn, leiderschap en adaptiviteit. Door dit soort elementen terug te laten komen in een oefening is het geen apenkunstje meer, maar leren mensen om het toe te passen in de praktijk.”

Nieuwe aanpak
Vorig jaar was het voor de veiligheidsregio's tijd voor de volgende stap. “We hebben de TRM-skills altijd geoefend met scenario's binnen de brandweercontext", vertelt Willem. “Maar we merkten dat de deelnemers de procedures vaak als excuus gebruikten, als er iets niet goed was gegaan. Daardoor werden de TRM-skills niet altijd goed geoefend.” Sebastiaan van Weelderen van de veiligheidsregio Zaanstreek-Waterland beaamt dat. “Bij een brandweerscenario vallen de deelnemers al snel terug op hun vakkennis. Maar om de TRM-skills echt goed te oefenen is het beter om met een scenario te oefenen buiten je eigen vakgebied. Dan kom je jezelf pas echt tegen.”

Toch was het voor de veiligheidsregio’s en voor Good Work ook spannend om te kiezen voor een ander type scenario. “Tijdens onze presentatie in maart waren er mensen die twijfels hadden over deze nieuwe aanpak”, vertelt Dennis. “Dus ik was benieuwd hoe de oefening zou vallen.” Willem: “Bij een oefening is het belangrijk dat de hele context klopt. Als het scenario rammelt, nemen mensen de oefening niet serieus en leren ze niks. Toch had ik er vertrouwen in dat dit goed zou komen. Ik ken Dennis goed en we werken al jaren met Good Work samen. Ik wist dat hij ervoor zou zorgen dat het hele verhaal zou kloppen. Bovendien is het ook belangrijk dat het aantrekkelijk blijft om te oefenen. Ook om die reden is het goed om af en toe van werkvorm te wisselen.”

Missie
Tijdens de oefening bleken de twijfels vooraf onterecht te zijn, want de deelnemers gingen meteen op in het verhaal. Volgens het scenario stuitte een tankautospuit op een drugslab. De deelnemers kregen vervolgens de melding dat enkele van hun collega’s ontvoerd waren door de drugscriminelen. Ze kregen de opdracht om de verblijfplaats te achterhalen en de gijzelnemers te overmeesteren. “Ik merkte hoe gemakkelijk je in zo’n verhaal meegaat”, vertelt deelnemer Robin Breeuwer. “We werden onder druk gezet en sommige collega’s werden er zelfs wat paranoia van. Zo oefenden we om met stress om te gaan.”

Er werden meer TRM-skills geoefend. De groep werd namelijk opgedeeld in subgroepen met maximaal 3 personen. Zij gingen, onder begeleiding van een trainer, met submissies aan de slag. “Om deze missies te halen moesten de OvD’s vaardigheden inzetten die zij normaal gesproken ook nodig hebben in hun reguliere werk, zoals overzicht houden, omgevingsbewustzijn en goed communiceren", zegt Dennis. “Alle deelnemers hadden vooraf aangegeven wat hun leerbehoefte was, zodat ze daar tijdens de missie bewust mee konden oefenen.”

Leerdoelen
“Ik wilde tijdens deze oefening graag spelen en experimenteren met verschillende leiderschapsstijlen”, vertelt Robin. “Het is sowieso al goed om tijdens zo’n oefening bewust en met veel aandacht met je leerdoel bezig te zijn. Daar leer je veel van. We hadden in ons groepje telkens een andere leider en daardoor kon ik dat leerdoel goed oefenen. Het is enorm waardevol om vervolgens, onder begeleiding van een trainer, te reflecteren op je gedrag.”

Sebastiaan vertelt dat de deelnemers tijdens de oefening bovendien veel leerden over groepsprocessen in het algemeen. “Mensen kunnen tijdens een inzet wel eens een onprettig gevoel krijgen in de groep. Tijdens zo’n oefening leer je die situaties te herkennen en leer je hoe je dit met z’n allen goed kunt oplossen. Door dit te oefenen, kunnen mensen dit in hun eigen werk ook beter toepassen.”

“En de vaardigheden die de deelnemers op deze dag oefenden, komen ook op andere momenten terug”, zegt Willem. “Hier is bijvoorbeeld specifiek op waargenomen tijdens de operationele oefendagen in november.”

Omgaan met stress
Een rode draad in de hele oefening was bovendien: omgaan met stress. Daarom hebben alle deelnemers voorafgaand aan de oefening een biofeedback-meting gedaan. Hiermee wordt de basisspanning van het lichaam gemeten, de reactie op stress en het vermogen om te ontspannen. “Stress en spanning heeft invloed op je functioneren”, zegt Dennis. “Als je teveel taken toebedeeld krijgt, kun je gestrest en vermoeid raken. Op zo’n moment ben je niet echt klaar voor je inzet. Het is belangrijk om je daar bewust van te zijn en op tijd gas terug te nemen, zodat je tijdens een inzet goed kunt presteren. Dat voorkomt bovendien uitval op de langere termijn.”

Biofeedback-meting
Bij Robin heeft deze biofeedback-meting goed geholpen. “Tijdens de oefening waren mijn biofeedback-waarden goed. Dat klopte met het gevoel dat ik op dat moment had. Maar een paar weken na de oefening ben ik een periode behoorlijk vermoeid geweest. We werken natuurlijk in een veeleisende omgeving en tijdens een inzet wordt er een piekprestatie van ons verwacht. Het is dan gemakkelijk om de signalen van je lichaam te negeren. Zo’n biofeedback-meting zet je weer even aan het denken. Het heeft ervoor gezorgd dat ik een pas op de plaats heb gemaakt, bijvoorbeeld door een keer vroeg naar bed te gaan en zo wat extra rust te pakken.”

In de praktijk
Robin vertelt dat omgaan met stress sowieso een terugkerend thema is in de trainingen en oefeningen van Good Work. De vaardigheden die hij daar geleerd heeft, past hij al in de praktijk toe. “Het is belangrijk om op bepaalde momenten een rustmoment in te bouwen en iedere brandweerman heeft daar zijn eigen rituelen in”, zegt hij.

“Als we naar een incident toerijden komt er altijd een abnormale hoeveelheid aan prikkels op ons af. Er komt een kakofonie aan geluiden uit onze portofoon. Bovendien moet ik de navigatie in de gaten houden en het verkeer. Vervolgens komen we aan en neem ik de situatie ter plaatse in mij op. Daarna doe ik even kort een ademhalingsoefening en doe ik rustig mijn jas aan. Dit korte rustmoment geeft mij de kans om al mijn gedachtes nog 1 keer goed te ordenen. Daarna ben ik klaar voor de inzet.”

Fantastische dag
Los van alle leerdoelen vertelt Robin dat hij ook een erg leuke dag heeft gehad. “Het was alsof we in het televisieprogramma The Hunt terecht waren gekomen. Het was indrukwekkend om zelf een rol te spelen in het opsporingsteam. Ik dacht nog: misschien heb ik het verkeerde vak gekozen”, zegt hij met een lach en een dikke knipoog. “Het was echt een fantastische dag waarin ik ook op persoonlijk vlak mooie stappen heb kunnen zetten.”