Extra ondersteuning hulpverleners crisisopvang: ‘We hadden dit misschien eerder moeten doen’

Mensen die in de crisisbeheersing werken, maken vaak heftige dingen mee. Hoe zorg je ervoor dat zij op de been blijven, ook als een crisis langer duurt? De medewerkers van de crisisopvang voor Oekraïense vluchtelingen in Utrecht kregen de training ‘Geraakt worden en dan?’ van ARQ IVP, onderdeel van ARQ Nationaal Psychotrauma Centrum. ‘We hebben hier veel aan gehad’, vertelt Coördinator Zorg Meike Nachenius. ‘Achteraf gezien hadden we dit misschien eerder moeten doen.’

Na het uitbreken van de oorlog in Oekraïne ontstonden er overal in Nederland opvanglocaties voor Oekraïense vluchtelingen. In de Jaarbeurs Utrecht werd er in no time een crisisopvanglocatie opgezet voor 300 vluchtelingen. Nu, 1,5 jaar later, is deze opvanglocatie er nog steeds.

“We werken hier met een vaste groep medewerkers”, vertelt Coördinator Zorg Meike Nachenius. “We kennen elkaar goed en we hebben al best veel heftige dingen gezien en meegemaakt. Er komen hier bijvoorbeeld Oekraïense gezinnen binnen die foto’s laten zien van neergeschoten familieleden. Daar kun je van van slag raken.

Ook hebben we een Oekraïense man opgevangen die bij aankomst terminaal ziek bleek te zijn. Hij werd opgenomen in een hospice en kwam regelmatig terug om de dag door te brengen op de crisisopvang. Het was mooi om hem te begeleiden. Dat soort ingrijpende gebeurtenissen maken we hier veel mee. We zijn een hecht team en we steunen elkaar als dat nodig is. Maar het lastige is dat je het aan de buitenkant niet altijd ziet, als iemand ergens door geraakt is. Daarom hebben we na een jaar ARQ IVP gevraagd om ons daarbij te ondersteunen.”

Was er een directe aanleiding om ARQ IVP te benaderen?
“Ja, we zagen dat met name onze tolken veel heftige verhalen te horen krijgen. Tolken zijn vaak mensen die zelf ook gevlucht zijn uit Oekraïne. Ze krijgen de verhalen van de binnenkomende vluchtelingen als eerste te horen. Daar zit geen taalfilter tussen. Wij krijgen van hen slechts een samenvatting. Bovendien hebben de tolken zelf ook veel meegemaakt. Ze krijgen van de binnenkomende vluchtelingen soortgelijke verhalen te horen.”

“We hoorden in de training dat sommige tolken zich bovendien vaak machteloos voelen”, vertelt trainer Anita de Vries van ARQ IVP. “Zelf hebben ze vaak hun weg hier gevonden. Ze hopen dat ook de binnenkomende vluchtelingen hun draai gaan vinden in Nederland. Ze hebben daar zelf geen invloed op en dat geeft een gevoel van machteloosheid. Het kan lastig zijn om met dat gevoel om te gaan en het erover hebben met elkaar, geeft lucht. Ook weten we uit ervaring dat tolken door hun culturele achtergrond vaak minder gewend zijn om over hun emoties te praten. We zijn daar in de training extra zorgvuldig mee omgegaan.”

Meike: “We hebben ARQ IVP in de eerste instantie benaderd voor extra ondersteuning voor onze tolken. Tijdens de gesprekken kwamen we er achter dat de training ‘Geraakt worden en dan?' goed zou zijn voor al onze hulpverleners. Daarom hebben we deze training aan meer mensen aangeboden.”

Klopte jullie voorgevoel? Was de training goed voor de hele groep?
“Jazeker. Binnen de Veiligheidsregio Utrecht is de nazorg goed geregeld. Daarnaast is er ook een geestelijk verzorger waar we altijd terecht kunnen met onze verhalen.

Maar zo’n training gaat nog een tandje dieper. Je leert hoe je met heftige verhalen om moet gaan. De eerste maanden komen die verhalen het hardst binnen. Daarna wen je eraan. Dus achteraf gezien was het misschien beter geweest als we deze training eerder hadden gekregen, bijvoorbeeld al na 3 maanden. Dan waren we in die eerste fase nog beter in staat geweest om onze emoties te ventileren en bij elkaar te zien waar de ander behoefte aan heeft.”

Hoe starten jullie zo’n training?
Anita: “We delen de groep meestal op in kleinere groepen. Dat hebben we nu ook gedaan. Dat maakt het gemakkelijker om in vertrouwen met elkaar te praten over wat iedereen heeft meegemaakt en wat hen raakt.”

Wat hebben de hulpverleners tijdens de training geleerd?
“In de eerste plaats om ervaringen met elkaar te delen. Want als je iets heftigs hoort of ziet, is het helpend om dat te ventileren.”
Meike: “Ik merkte dat dat in onze groep al snel heel goed ging, omdat we een sterke band met elkaar hebben. Ons team voelt als een Jaarbeurs-familie.”
Anita: “Dat klopt en dat zie je zeker niet bij alle groepen. Dat is iets om te koesteren, want sociale steun is een van de belangrijkste beschermende factoren bij het verwerken van in- en aangrijpende gebeurtenissen.

In de tweede plaats hebben we psycho-informatie gegeven. Als je iets heftigs hoort of ziet, is het bijvoorbeeld logisch dat dat impact heeft. Je kunt last krijgen van normale stressreacties, zoals tijdelijk een kort lontje of beelden die terugkomen. We weten dat het helpend is om hier meer over te weten en dit te begrijpen.

Ook hebben we in kaart gebracht hoe de teamleden reageren op stress. Iedereen heeft daarin zijn eigen voorkeursstijl. Als je weet hoe je collega’s op stress reageren, kun je de signalen beter herkennen. Je kunt je collega’s dan de steun geven die ze op dat moment nodig hebben. Vervolgens is het doel om zicht te krijgen op ieders energiebalans en hebben we besproken welke hulp passend is wanneer deze balans verstoord raakt. Tot slot hebben we ook de onderwerpen zelfzorg en stresshantering behandeld.”

ARQ heeft ook trainingen om nog betere hulp te kunnen bieden aan vluchtelingen, bijvoorbeeld de training ‘Vroegsignalering van psychische klachten bij vluchtelingen’. Hebben jullie daar gebruik van gemaakt?
Meike: “Nee, en dat komt omdat de vluchtelingen hier altijd maar kort verblijven. Ze krijgen een intakegesprek en ze krijgen de acute zorg die ze nodig hebben. Dat kan bijvoorbeeld een gesprek met een huisarts of een psycholoog zijn. Daarna gaan ze al vrij snel door naar een locatie waar ze langer kunnen blijven.”

Anita: “Voor medewerkers op de locaties waar de vluchtelingen langer verblijven, kan zo’n training Vroegsignalering een aanvullend gereedschap zijn om de psychische klachten bij vluchtelingen tijdig te kunnen signaleren.”

Ook in andere crises maken hulpverleners veel dingen mee. Wat zou je willen zeggen tegen hulpverleners die heftige gebeurtenissen meemaken of meegemaakt hebben?
Meike: “Houd elkaar in de gaten. Ik ben zelf een mensen-mens, dus ik zie het aan mijn collega's als er iets is. Ik vraag dan: ‘Zullen we even een bakkie doen?’ En we hebben het getroffen met onze locatiemanager Paul van Koppen. Hij steunt iedereen en heeft voor een veilige werkomgeving gezorgd. Dat is echt heel waardevol geweest. Dat maakt het gemakkelijker om ervaringen te delen en er voor elkaar te zijn, als het even moeilijk wordt. Dat in combinatie met de training van ARQ IVP zorgt ervoor dat we nu echt oog hebben voor de impact van dit werk.”