Nieuw boek Carsten Busch: ‘Door welke bril kijk jij naar risico’s?’

Je kunt op veel verschillende manieren naar risicomanagement kijken. In het boek ‘Risicoflectie’ belicht Carsten Busch het thema veiligheid vanuit een groot aantal verschillende perspectieven. Welke rol speelt emotie bijvoorbeeld? En wat is de invloed van macht, ethiek en politiek?

Carsten is een zelf-benoemd veiligheidsmytholoog en -historicus met een kwart eeuw ervaring binnen veiligheid, arbeidsomstandigheden, milieu en kwaliteit op verschillende niveaus. Hij schreef eerder onder andere de boeken Veiligheidsfabels 1-2-3 en Preventing Industrial Accidents. Nu verschijnt het boek Risicoflectie, perspectieven op risicodenken en risicomanagement.

Waarom wilde je dit boek graag schrijven?
“De aanleiding was een vraag vanuit de uitgeverij Vakmedianet. Zij hebben 6 jaar geleden mijn boek Veiligheidsfabels 1-2-3 uitgegeven. Hoofdredacteur Jacqueline Joosten vroeg toen wie de meest aangewezen deskundige zou zijn om een boek te schrijven over risico met onder andere aandacht voor het werk van James Reason. We kwamen tot de conclusie dat er geen goede Nederlandse boeken over de perspectieven op risicomanagement zijn. De meeste boeken over dit onderwerp zijn verouderd of Engelstalig.

Voor mijn gevoel is Walter Zwaard dé deskundige op het gebied van risico binnen Nederland. Dus ik vond dat hij de aangewezen persoon was om zo’n boek te schrijven. Ik zei dat het me wel iets leek om dat samen met hem te doen. Dat vond hij een goed idee. Zo zijn we 5 jaar geleden samen met dit boek begonnen.”

Hoe ging het schrijfproces?
“We hadden snel een goede, leuke structuur gevonden. Maar vervolgens ging het traag. Dat komt omdat we het allebei druk hadden met andere dingen. Uiteindelijk heb ik zelf het eerste hoofdstuk geschreven en het tweede is grotendeels gebaseerd op eerder werk van Walter. Op een gegeven ogenblik werd Walter ernstig ziek en ik was juist in een flow gekomen. Daarom hebben we afgesproken dat ik de rest van het boek zou schrijven.

Walter heeft dus meegedacht over de structuur en we hebben samen een goede basis gelegd. Maar uiteindelijk heb ik het grootste gedeelte van het boek geschreven.”

Je wilde dit boek schrijven omdat het er nog niet was. Dat verbaast me, want er worden in dit vakgebied best veel boeken geschreven. Wat maakt jouw boek zo bijzonder?
“De variatie aan concepten die we in dit boek samen hebben gebracht. Veel boeken geven een uitleg over een bepaalde manier van risicomanagement en vullen dat aan met voorbeelden.

Maar je kunt door veel verschillende brillen naar risicomanagement kijken. In dit boek komen al die perspectieven samen. Er staan ook invalshoeken in die je in andere boeken niet terugvindt, bijvoorbeeld de rol van macht, politiek en ethiek in risicomanagement. Het is goed om ook die perspectieven te kennen.”

De rol van macht, politiek en ethiek?
“Ja. De mensen die over veiligheid beslissen, zijn vaak niet de mensen die de risico’s ondergaan. Het is goed om daar als veiligheidsprofessional bij stil te staan. Als je weet welke rol de macht speelt, kun je dat openlijk bespreken en kun je betere of eerlijkere beslissingen nemen.

Meestal bepalen de manager of de klant welke veiligheidsmaatregelen er genomen worden. Als een bedrijf te veel veiligheidsmaatregelen neemt, wordt het product misschien te duur en verliest het bedrijf een klant. Daarom moet er soms water bij de wijn gedaan worden, omdat anders het voortbestaan van het bedrijf in gevaar komt.”

Kun je nog een tweede perspectief noemen dat kenmerkend is voor het boek?
“De rol van emoties. Vaak wordt er heel rationeel naar risico’s gekeken. Maar emoties spelen wel degelijk een rol. Wij wonen bijvoorbeeld in een hoog huis en mijn vrouw vindt het eng om op een ladder te staan om de bovenste ramen te lappen. Door haar angst staat ze verkrampt op die ladder en dat vergroot haar kans om te vallen.

Bovendien zijn angsten vaak gebaseerd op ervaringen. Misschien zit er onbewuste kennis in die ervaringen verstopt, die waardevol is om mee te nemen.”

Wat is het hoofdstuk waar je het meest trots op bent?
“Ik vind het hoofdstuk over tijd het leukste. Risicomanagement gaat altijd over de toekomst. Maar de tijd zelf is ook een risicofactor. Een risico kan toenemen door slijtage of doordat we steeds onoplettender worden.

Ook kunnen risico’s zich langzaam opbouwen. Ik noem dat in mijn boek ‘complexi-tijd’. Een goed voorbeeld daarvan is de Ramp van Aberfan in 1966 in Zuid-Wales. In de mijn bij Aberfan focuste het toezicht zich vooral op de veiligheid onder de grond. Daardoor was er onvoldoende aandacht voor de bergen mijnafval die zich opstapelde op de heuvels rond het dorp. De signalen die erop wezen dat dit mis kon gaan, werden niet opgepikt. Op 21 oktober 1966 ontstond er een lawine van mijnafval. De basisschool in het lager gelegen Aberfan werd als eerste bedolven onder het puin. 144 mensen kwamen om het leven, waaronder 116 kinderen.

Vergelijkbare situaties komen vaker voor. Soms zitten we op een tikkende tijdbom, omdat we te beperkt naar veiligheid kijken. Daardoor pikken we niet altijd alle signalen op. Ook komt het voor dat we te veel gefocust zijn op de directe oorzaken en gevolgen, waardoor we de neveneffecten over het hoofd zien.”

Tot slot, complexiteit is een ingewikkeld probleem. Soms komen er zoveel risico’s bij elkaar, dat het moeilijk wordt om nog de juiste focus te houden. Hoe is daar het beste mee om te gaan?
“Dan zou je bijvoorbeeld de energiebron kunnen verkleinen. De opslag van gevaarlijke stoffen is daar een goed voorbeeld van. Je weet niet precies wat er allemaal fout kan gaan. Mensen kunnen fouten maken, de natuur kan een verwoestende werking hebben, noem maar op. Door de opslag van gevaarlijke stoffen te spreiden over kleinere loodsen, kun je de impact beperken. Als het dan misgaat, dan zijn de gevolgen minder groot.”

Het boek Risicoflectie is te bestellen via bol.com