Hoe voorkom je dat medewerkers uitgeput raken?

Zorgprofessionals die in crisissituaties worden ingezet, werken vaak lange tijd onder zeer hoge druk. Kun je dit van zorgverleners vragen?

“Uit andere noodsituaties weten we dat de meeste zorgprofessionals dit voor een korte periode aankunnen”, zegt adviseur Johara Boukaa. “Maar je zult als management wel maatregelen moeten nemen om te voorkomen dat zij uitgeput raken.”

Johara Boukaa is Senior Advisor Personeelswelzijn voor World Vision International, een grote ontwikkelingshulporganisatie. Jarenlang heeft ze als noodhulpverlener gewerkt. Ze heeft veel crises in de wereld van dichtbij meegemaakt, zoals de Tsunami in Indonesië, de tyfoon in de Filippijnen en de aardbeving in Haïti. “Ik denk dat het werken op sommige Europese IC’s tijdens de eerste golf van de coronacrisis te vergelijken was met crisissituaties die ik ken vanuit het buitenland”, zegt ze. “Elke crisis is natuurlijk anders. Maar ik zag in Nederland volle IC’s en ziekenhuizen waar een overweldigende hoeveelheid mensen binnen werd gebracht die meteen acute hulp nodig hadden. Dit doet mij denken aan de hordes mensen die bij vluchtelingenkampen aankwamen en die opgevangen moesten worden.”

In zo’n noodsituatie wordt er extreem veel van zorgprofessionals verwacht. Kunnen zij dit aan?
“Ja. Zorgverleners zijn goed getrainde professionals. Uit mijn eigen ervaring en van andere noodsituaties weten we dat zij dan terugvallen op deze professionaliteit. Bij stress komt er onder andere adrenaline en cortisol vrij in het lichaam. Dit stelt hen in staat om een paar weken op topniveau te presteren. Bovendien voelen zij zeer waarschijnlijk de druk van de noodzaak om hun werk te doen. Dat geeft een scherpte van geest en uithoudingsvermogen. Ik heb in andere crises gezien dat mensen die vooraf goede reserves hebben opgebouwd en gezond zijn, wel vier tot vijf weken op topniveau kunnen presteren.”

Wat betekent dat voor de lange termijn?
“Daar is wetenschappelijk onderzoek naar gedaan en daaruit blijkt dat mensen ongelofelijk veerkrachtig zijn. Verreweg de meeste zorgprofessionals die in een crisissituatie lange tijd onder hoge druk werken, kunnen dit aan en herstellen van deze inspanning. Het overgrote gedeelte houdt hier geen schadelijke gevolgen aan over.”

Wat zie je na vier tot vijf weken?
“Na een paar weken begint de vermoeidheid er echt in te hakken. Zeker zorgprofessionals die lange tijd veel ernstig zieke mensen zien die niet meer gered kunnen worden, kunnen dan oververmoeid raken. We zien in andere crises dat zorgverleners die dan nog lang doorgaan uitgeput raken en misschien zelfs afstevenen op een burn-out.

Wat kun je als management doen om dit te voorkomen?
“Je kunt maatregelen nemen. Dat begint met het slim inzetten van de beschikbare zorgprofessionals. Het is belangrijk om aan het begin van de crisis niet 100% van je mensen in te zetten, tenminste als dat kan. Je zet alleen in wat nodig is. Je hebt namelijk ook zorgverleners nodig die op een gegeven moment voor aflossing kunnen zorgen, zodat de mensen aan de frontline broodnodige rust krijgen. Dat zag je in Nederland ook wel gebeuren. Ziekenhuizen gingen op zoek naar extra mankracht , bijvoorbeeld mensen die met pensioen zijn en nog steeds een BIG-registratie hebben. Het is goed dat deze mensen stand-by staan.”

Hoe zet je deze mensen op een slimme manier in?
“Na onder andere de Tsunami in Indonesië zag ik dat we als hulpverleners in het begin de neiging hadden om extreem hard te werken door de acute noodsituatie. Wij konden soms wel 18 tot 20 uur per dag doorgaan. Als management is het goed om er rekening mee te houden dat mensen dat tempo niet heel lang vol kunnen houden. Het is belangrijk om na die eerste paar weken het aantal uren dat mensen per dag werken af te bouwen. Zorgverleners doen dat misschien niet uit zichzelf omdat de situatie acuut blijft. Zij willen doorgaan en beseffen niet meer dat zij rust nodig hebben. Ze willen constant hun grens verleggen. Daarom is het belangrijk dat je als management maatregelen neemt. In Indonesië deden we dat bijvoorbeeld door ons kantoor, dat open was vanaf 07.00 uur, om 19.00 uur ’s avonds te sluiten. Dit betekende dat mensen nog maar 12 uur per dag konden werken. Dat zijn nog steeds lang dagen, maar het was minder lang dan in het begin. Je ziet dan dat er altijd mensen zijn die toch nog manieren vinden om meer dan 12 uur per dag te werken. Maar het is echt beter dat die extreem lange dagen na een paar weken stoppen.”

Vervolgens werken de zorgprofessionals maximaal 12 uur per dag. Wat kan het management verder doen?
“Zorg dat je er voor de medewerkers bent. Creëer rustplekken waar zij zich even kunnen terugtrekken en zorg ervoor dat ze goed en gezond kunnen eten. Zet bijvoorbeeld fruitschalen klaar en regel lekkere, gezonde lunches. En spreek je erkenning en waardering uit. Een spandoek van het management met de tekst ‘Wij kunnen niet zonder jullie’ doet bijvoorbeeld veel met mensen. Of een kaartje met een persoonlijke boodschap in hun postvak. Dit geeft hen een boost om door te gaan.

Daarnaast is het belangrijk om oog te hebben voor de hulpverleners die de situatie even niet meer aankunnen. Als je vroeg signaleert dat het iemand teveel wordt, kan diegene er weer bovenop komen door even rust en afstand te nemen. Maar als iemand langer doorgaat, terwijl het eigenlijk niet meer gaat, raakt die persoon echt uitgeput. Dit betekent dat er een burn-out begint te ontstaan. Op een gegeven moment is er dan geen andere mogelijkheid meer dan voor langere tijd uit de roulatie te gaan. Om dit te voorkomen is het belangrijk dat collega’s elkaar in de gaten houden. Vraag aan een collega hoe het met hem gaat, als je merkt dat hij gestrest is. En adviseer hem om even een uurtje te gaan wandelen of om bijvoorbeeld een van de hulplijnen te bellen die voor zorgverleners opgericht zijn. Ook kan een getraind team van collegiaal ondersteuners te hulp schieten. Met zo’n kort moment om even je verhaal te vertellen of op adem te komen, kun je al voorkomen dat mensen voor langere tijd uitvallen.”

Hoe lang kunnen zorgprofessionals op topniveau blijven presteren als je al deze maatregelen genomen hebt?
“In mijn organisatie werken noodhulpverleners in crisissituaties in het buitenland meestal maximaal zes weken achter elkaar door. Vervolgens gaan zij er een week uit om op adem te komen, waarna ze weer maximaal zes weken werken. Maar dan is het ook echt op. Idealiter dragen ze het werk dan over aan een vervanger, zodat ze maximaal drie maanden in het noodhulpproject werkzaam zijn. In crisissituaties in het buitenland betekent dit vaak dat de missie voor deze mensen afgelopen is. Zij gaan weer naar huis waar ze helemaal tot rust kunnen komen.”

Hoe sluit je die periode op een goede manier af?
“Het is belangrijk dat een crisis of de inzet van een persoon daarbij een duidelijk eindpunt heeft. Anders vallen mensen in een gat. Ik weet dat van mezelf als ik terugkwam van een missie, waarin ik ongelofelijk hard gewerkt had. Ik kwam thuis in een wereld waarin alles weer op een normaal tempo doordraait. Dat geeft een gevoel van: wat doe ik hier? Wat nu?
Dat geldt waarschijnlijk ook voor de mensen die zich nu inzetten. Het lastige is dat een crisis vaak geen duidelijk eindpunt heeft. Meestal wordt de inzet van medewerkers langzaam afgeschaald. Toch is het goed om er even bij stil te staan als er weer een groep met mensen stopt. Je kunt hen bijvoorbeeld bij elkaar brengen, bedanken en een aandenken meegeven. Dat helpt hen om deze periode af te sluiten en weer aan het leven na de crisis te beginnen.”

Dit artikel wordt u aangeboden door Parcival