Zo blijven hulpverleners fit

Zorg verlenen tijdens een crisis is topsport. Daarom is het belangrijk dat crisishulpverleners goed voor zichzelf zorgen, zodat ze zowel fysiek als mentaal fit blijven. In dit artikel kijken we hoe zij dat kunnen doen en hoe het management hen daarbij kan ondersteunen.

“Een van de belangrijke dingen die het management kan doen om medewerkers op de been te houden is: erkenning en waardering geven”, zegt Johara Boukaa. “Dat geeft echt een enorme boost.” Johara is Senior Adviseur Personeelswelzijn voor de hulporganisatie World Vision International. Als noodhulpverlener heeft zij veel crises in de wereld van dichtbij meegemaakt, zoals de Tsunami in Indonesië, de tyfoon in de Filippijnen en de aardbeving in Haïti.

Ze zegt dat het management op verschillende manieren zijn waardering kan laten blijken. Denk aan een kleine attentie dat naar personeel opgestuurd kan worden naar hun huisadres. Of een teamleider kan tijdens een briefing een persoon of een team prijzen vanwege een bijzondere prestatie. Johara: “Het doet veel met mensen als ze merken dat dat soort initiatieven vanuit het management komen. Dat geeft hen de energie om door te gaan.”

5 welzijnsniveaus
Daarnaast legt ze uit dat het welzijn van personeel onder te verdelen is in vijf niveaus. “Mensen kunnen op vijf verschillende niveaus reageren op stress en er kan dus ook zelfzorg en personeelszorg uitgevoerd worden op die levels. Bovendien je kun natuurlijk als management altijd aan medewerkers vragen waar zij mee geholpen zouden zijn. Meestal komen ze dan zelf ook met goede ideeën.”

Fysiek niveau
“In een crisissituatie is het belangrijk dat medewerkers fysiek sterk en mentaal fit blijven. Dat houdt in: gezond eten en voldoende rust nemen. Voldoende en gezond eten is belangrijk omdat mensen in een crisissituatie veel energie verbruiken. Met voedsel van de Schijf van Vijf tanken ze nieuwe energie en houden zij bovendien hun immuunsysteem op peil.
Naast het tijdelijk verzorgen van de interne mens voor werknemers die lange diensten draaien, kan de organisatie helpen in het voorzien van rustplekken. Het is prettig als dit plekken zijn waar maximaal twee of drie collega’s echt even op adem kunnen komen. Zorg bijvoorbeeld voor comfortabele stoelen en mooie rustgevende posters aan de muur of een kamer met een mooi uitzicht. Misschien is het zelfs een idee om daar klassieke muziek te draaien. Dit brengt lichaam en geest tot rust.”

Emotioneel niveau
“Zorgverleners (inclusief ondersteunend en schoonmaakpersoneel) worden over het algemeen, maar helemaal in deze crisistijd, dagelijks geconfronteerd met emotionele, trieste zaken. Het zorgt voor ondersteuning als zij hun verhaal kwijt kunnen. Niet iedereen heeft thuis een luisterend oor. Sommige hulpverleners hebben bijvoorbeeld geen partner of ze willen hun sociale netwerk niet belasten met de dingen die ze op hun werk meemaken. Daarom is het belangrijk dat zij op hun werk iemand hebben waarbij ze terecht kunnen. Dit kan een vertrouwenspersoon zijn, een collegiaal ondersteuner of bijvoorbeeld een hulplijn. Zo kunnen ze even stoom afblazen. Uit onderzoek blijkt keer op keer dat ondersteuning en erkenning vanuit het management cruciaal zijn. Daarnaast zijn een goede teamspirit, een oogje op elkaar houden en humor belangrijk om het vol te houden.”

Gedragsniveau
“Iedereen weet dat het belangrijk is om gezonde keuzes te maken. Maar als mensen lange tijd onder hoge druk staan, worden dat soort verstandige gedachten wel eens naar de achtergrond gedrukt. Wijs medewerkers er daarom op dat het belangrijk is om bijvoorbeeld geen energiedrank of alcohol te gebruiken om door te kunnen gaan of om je wat beter te voelen. Ook het nemen van slaapmedicijnen om in slaap te komen of blijven, is niet verstandig. Als mensen dat soort middelen nodig hebben om rustig te worden, of juist om door te gaan, dan is er mogelijk iets anders aan de hand. Het is dan belangrijk om die onderliggende problemen aan te pakken en dit niet weg te drukken met alcohol of medicijnen. Verandering van gedrag of karakter bij een collega, snelle geïrriteerdheid en het zich afzonderen zijn andere symptomen dat een medewerker mogelijk oververmoeid aan het raken is. Neem de personen apart en vraag hoe het met hen of hun gezin gaat. Toon gemeende interesse. Moedig sociale contacten met familie en vrienden via videobellen of telefoon aan.”

Cognitief niveau
“Tijdens een crisissituatie gaan de hersenen van mensen op volle toeren draaien. Zorgverleners worden aan andere stressoren blootgesteld dan niet-zorgverleners. Zij krijgen te maken met de angsten en zorgen van anderen, met mogelijk besmettingsgevaar en met tekorten aan materialen en mankracht. Na een aantal lange diensten achter elkaar of wekenlang aan een stuk door moeten werken, bestaat de kans dat de molen van de hersenen door blijft gaan. Indringende gedachten die opkomen zijn moeilijk te stoppen. Dat is op de korte termijn eigenlijk alleen te doen door afleiding te zoeken. Adviseer medewerkers die in de frontlinie staan bijvoorbeeld om maximaal één of twee keer per dag het nieuws te kijken en zich daar niet in vast te bijten. Het is beter om iets anders te kijken, bijvoorbeeld luchtige, grappige of natuurgerelateerde programma’s. Dat zorgt voor afleiding en kan de vicieuze gedachtencirkel doorbreken. Het lezen van een leuk of relaxed boek kan ook helpen, alsook het spelen van een spel (fysiek met gezinsleden of online met vrienden) of muziek luisteren of maken. Adviseer om iets leuks te doen na diensttijd of in de vrije tijd. Je mag ook lol hebben tijdens een crisis. Sterker nog, dat helpt je er doorheen.”

Geestelijke niveau
“Voor het geestelijk welzijn is het goed om ook rust krijgen op een dieper niveau. Iedereen heeft daar een eigen manier voor. Dit kan bijvoorbeeld door te mediteren, de Bijbel, Quoran of ander geestelijk boek te lezen, naar rustige muziek te luisteren of ademhalingsoefeningen te doen. Zelf gebruik ik de app ‘Calm’. Dit is een app met meditaties, rustgevende muziek en slaapverhalen voor volwassenen. Rust vinden op een dieper niveau is belangrijk omdat het sympathische zenuwstelsel tijdens een crisis geactiveerd wordt. Daardoor gaat bijvoorbeeld je hart sneller kloppen en je bloeddruk omhoog. Met ademhalingsoefeningen, klassieke muziek of meditatie wordt het parasympatische zenuwstelsel geactiveerd. Zo breng je jezelf weer tot rust. Een ademhalingsoefening van een paar minuten is al voldoende om dit te bewerkstelligen. En oefening baart kunst. Hoe vaker je het probeert om echt tot rust te komen, hoe beter het lukt. Zo geef je je lichaam en geest de kans om echt te ontspannen, zodat je er daarna weer tegenaan kunt.”

Creatief
Johara geeft aan dat werkgevers enorm creatief kunnen zijn om medewerkers op deze vijf niveaus te ondersteunen, zowel tijdens de crisis als daarna. “Het hoeft zeker niet altijd veel te kosten. Maar het is wel verstandig om er budget voor vrij te maken, want een hoog ziekteverzuim kost altijd nog veel meer. Het belangrijkste van alles is dat er een holistisch programma wordt opgezet, zodat het personeel een keuze geeft en zodat zij op de verschillende niveaus betrokken worden.”