Marcel Levi kritisch over COVID-communicatie

“Alle uitingen van onze experts op de televisie draaiden om angst”, zegt arts Marcel Levi, als hij terugblikt op de coronacrisis. “Goed nieuws werd onmiddellijk gepareerd door slecht nieuws. Terwijl je met goede informatie juist paniek kunt voorkomen.”

De Nederlandse arts Marcel Levi stond de afgelopen jaren in de frontlijn van de COVID-pandemie. Door de slordige aanpak van de Engelse regering en vooral het onderschatten van de pandemie door premier Boris Johnson, kreeg de directeur van Londense academische ziekenhuizen meer dan hem lief was te maken met paniek en chaos.

Berucht zijn de beelden van de lange rijen ambulances voor de Londense ziekenhuizen. Levi is nu terug in Nederland als voorzitter van de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek en hoogleraar geneeskunde. Hij leerde in Engeland veel over de kracht van de medische wereld om in extreem hectische tijden toch de enorme patiëntenstroom de best mogelijke zorg te geven. “Dat was voor mij de ‘eyeopener’ tijdens de Corona-pandemie."

Eigen gang gaan
In een webinar van KNMG keek hij terug op de afgelopen twee jaar en de impact die COVID had op geneeskundig en ziekenhuispersoneel. In zijn Londense ziekenhuizen zag de voormalige directeur van het AMC in Amsterdam medisch personeel wonderen verrichten. Van hoog tot laag in de organisatie werd er snel en effectief geacteerd toen de enorme patiëntenstroom op gang kwam. “Ik leerde vooral dat je doctoren, verpleegkundigen, fysiotherapeuten en andere zorgprofessionals gewoon hun gang moet laten gaan. Ze zijn heel goed in staat om de noodzakelijke transformatie te bewerkstelligen. Dat was een succesfactor in de behandeling van coronapatiënten.”

Gewoon doen
Marcel Levi was als directeur dagelijks in zijn witte jas op de werkvloer aanwezig en zag onder druk van de crisis het ziekenhuis veranderen en vooral de medewerkers in het ziekenhuis.

“Heel veel transformatie waarover we al eindeloos veel jaren praatten was plotseling van de ene op de andere week mogelijk, niet omdat het moest, nee omdat het nodig was. Er was een medische noodzaak en dan gaan de professionals dus aan de slag. Die gaan gewoon doen wat ze moeten doen. Die gaan niet voor elk stap die ze zetten toestemming vragen. Ook zonder Ernst & Young, KPMG en McKinsey en zonder ‘powerpoints’ kunnen we belangrijke veranderingen in heel korte tijd realiseren in onze ziekenhuizen. Ik wil de rol van de managers ook helemaal niet wegpoetsen, want die hebben ook een geweldige rol gespeeld, maar veel meer een faciliterende en soms ondersteunende rol, eigenlijk precies zoals je het heel graag ziet in je zorginstellingen.”

BN’ers
Artsen werden tijdens de pandemie ook ineens onderdeel van het publieke debat door hun permanente aanwezigheid in de media. Tot voor kort onbekende artsen werden dankzij talkshows en andere media BN’ers. Meestal ging dat goed. Kritisch is Marcel Levi wel op de focus die er was op het aantal bedden in de IC.

“Ik vond het mooi en goed dat de altijd wat bescheiden medische beroepsgroep nu uitgebreid hun kennis kon etaleren in de media. Daar geen kritiek op, maar enige reflectie is toch wel op zijn plaats. Wat mij verbaasde was dat de focus wel erg op de Intensive Care lag. Of er wel genoeg bedden waren. Niemand had het over lege operatiekamers en een groeiende wachtlijst voor mensen die misschien wel een operatie nodig hadden of alleen een MRI. Dus waar we nu langzaam aan het einde van de tunnel zijn, zie je dat er toch wel een ravage is van heel veel uitgestelde zorg. Die focus op Intensive Care leidde ook af van een heleboel andere problemen. Heel veel mensen met mentale problemen, verergerd door eenzaamheid of door angst ontberen hulp, staan nu op een wachtlijst en hebben nog steeds niet makkelijk toegang tot de mentale zorg die ze nodig hebben. Verder is er een enorme piek in huiselijke problemen, in kindermishandeling, iets wat nu langzaam maar zeker een beetje in kaart wordt gebracht, maar waar we eigenlijk nog helemaal geen oplossing voor hebben weten te vinden.”

Code Zwart
Waar Marcel Levi zich het meest aan ergerde was de stille dreiging van Code Zwart die steeds in de lucht hing. Het moment dat ziekenhuizen patiënten geen adequate behandeling meer zouden kunnen geven of zelfs naar huis zouden moeten sturen. Loten wie er op de IC opgenomen zou kunnen worden. Het hing als een waard van Damocles boven Nederland.

“Nederland is het enige land in de wereld waar de hele tijd over code zwart werd gepraat. Wat denkt u dat dat doet met de gemoedsrust van mensen die al angstig zijn, en die dan op de radio of op de televisie de hele dag horen praten over ‘code zwart’ en ‘we kunnen het allemaal niet meer aan’. We weten natuurlijk allemaal dat het een virtuele discussie was, want we gaan niet loten op de spoedeisende hulp, never nooit niet. We zetten er wel gewoon weer een bed bij, want dat doen we altijd, maar dit maakt de mensen wel heel erg angstig en ik moet eerlijk zeggen, dat werd ook wel een beetje aangewakkerd door onze eigen collega’s. Vast met de beste bedoelingen. Alle uitingen op de televisie van onze experts draaiden om angst. ‘O ja er is een vaccin, maar straks werkt het niet meer tegen die en die variant’. En: ‘Je bouwt wel weerstand op tegen Covid als je het gehad hebt, maar dat is zo weer weg.’ Helemaal niet waar, daar is geen enkele basis voor, maar keer op keer op keer werd goed nieuws door onze experts onmiddellijk gepareerd met slecht nieuws.

Dus ik denk dat als we een moment van reflectie hebben, we misschien even moeten nadenken over wat de rol van al die dokters en experts en virologen op de televisie zou moeten zijn en dat is niet, naar mijn smaak, mensen banger maken, want dat wordt vaak opgepikt door de media die dat soms ook nog vergroten. Maar als je leiderschap wilt laten zien, en dat doen we ook in de spreekkamer, dan wil je graag mensen goede informatie geven. Zo kun je paniek voorkomen.”

Dit artikel is een onderdeel van een tweeluik. Lees ook deel 1 waarin filosoof en psychiater Damiaan Denys uitlegt waarom het logisch is dat de beelden in de media zoveel woede en boosheid veroorzaakten.