Psychiater: ‘De media zorgden voor angst tijdens de pandemie’

‘De beelden in de media hebben voor extra veel angst en boosheid gezorgd tijdens de coronapandemie', zegt filosoof en psychiater Damiaan Denys. ‘Dat is ook logisch, want als je iets van veraf ziet, roept dat meer angst en stress op dan dat je het zelf meemaakt.’

Damiaan Denys is hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam en was een van de sprekers op het webinar van de KNMG. Hij vertelde dat hij aan het begin van de pandemie voor nogal wat discussie zorgde door de crisis in een grotere context te plaatsen.

In Het Parool zei hij: “Ik vraag mij af of corona het probleem is of de oplossing voor het probleem. Onze welvaart zorgt ervoor dat we mentaal steeds fragieler zijn geworden. Dat weten we, maar we zijn niet in staat iets van die welvaart op te geven. Dus hebben we een externe factor nodig, een gamechanger. Rampspoed dwingt ons om onze megalomane levensstijl te veranderen.”

Globalisering
Tijdens zijn presentatie ging hij vooral in op de vraag hoe de coronapandemie zo’n wereldwijde mentale crisis kon worden. “De betekenis begrijpen van de wereld waar wij nu in leven, is uitermate lastig. Dat komt door twee processen die al 20-30 jaar een belangrijke rol spelen: het proces van individualisering en van globalisering. Twee tegengestelde processen die ons als individu heel klein maken, heel afhankelijk omdat we moeten zorgdragen voor onszelf. Aan de andere kant leven we als individu in die enorm grote geglobaliseerde wereld. Die twee processen hebben ervoor gezorgd dat de emoties angst en boosheid op de voorgrond kwamen.”

Individualisme
Volgens de psychiater is het toegenomen individualisme zelf de belangrijkste oorzaak van hoge besmettingsgraden en hogere sterftecijfers. “Je ziet dat in de individualistische landen het dodental veel hoger was, net als de besmettingen, en dat dat veel lager was in collectieve landen. Veel mensen herinneren zich vast nog die paniekerige verpleegkundigen uit dat ziekenhuis in Bergamo. Dat staat op ons netvlies gegrift.

Onderzoek na de bomaanslagen tijdens de marathon van Boston heeft aangetoond dat mensen die van veraf, via de televisie of sociale media, iets angstigs zien daar angstiger en gestrester van worden dan degenen die in werkelijkheid betrokken zijn bij de gebeurtenis.

Dus onze sociale communicatie en globalisering zorgt voor een verspreiding van angst door beelden te laten zien waar we weinig aan kunnen doen, terwijl we niet bij die werkelijkheid betrokken zijn.”

Talkshows
Professor Denys noemde vooral het optreden van diverse medici in talkshows een katalysator van angstgevoelens. “De media spelen een heel negatieve rol door ons voortdurend te wijzen op de getallen, op de cijfers, de beelden en de mensen die sterven. We hebben een enorme behoefte aan de mensen die het weten, aan de experts. We kennen ze allemaal, ze komen op televisie. Er bestaat een gevaar dat die mensen denken dat ze het weten, maar eigenlijk spelen ze een rol in een heel groot theater. Ook dat is een deel van onze angstbeleving.”

Professor Denys noemt het veel verstandiger dat artsen opener en rechtstreeks met hun patiënten communiceren. Angsten wegnemen. “Onze vrijheid wordt ingeperkt, we begrijpen het ook niet goed meer. Arbeid, onderwijs, alles werd opgeofferd, zelfs vriendschappen en lijfelijke aanraking konden niet meer. Dus de angst, de emotie en de boosheid liggen aan de oorsprong van onze niet redelijke beschouwelijke manier van kijken naar corona. Als je de vraag stelt hoe mensen zich verhouden tot een crisis, dan is er één ding dat ze allemaal willen weten. Dat is: ‘geef mij een betekenis, laat mij begrijpen hoe die wereld werkt. Waarom is die crisis aanwezig, hoe werkt die corona’.”

Paniek
Drs. Ashis Brahma, arts M+G, GGD Noord-Oost Nederland sloot hierop aan, vanuit zijn eigen ervaringen met epidemieën in landen als Nepal en Soedan. ”Paniek is in dit soort crisissituaties altijd heel realistisch en daar moet je wat aan doen. Niet top-down, maar informatie via bijvoorbeeld influencers op TikTok of Instagram. Mooie authentieke en duidelijke verhalen. Dat hebben we in ons gebied ook gedaan. Mensen moeten begrijpen wat er aan de hand is. Dat werkt het beste tegen angst en verwarring.”

De huisarts Toosje Valkenburg sloot zich hierbij aan. “Mensen die geen corona hadden, werden wel beïnvloed door de maatregelen. Je moet blijven ‘vertellen’ en alle platformen blijven gebruiken. Ik heb heel erg gepleit voor het inzetten van lokale bladen en influencers in de wijk. Ouderen benader je anders dan jongeren. Je moet als dokter je rol nemen. Je hoeft niet hip te zijn, maar wel rolvast. Mensen kijken naar je en denken: ‘dit is mijn huisarts, die vertelt me al heel lang wat ik moet doen’. En dat moet je ook tijdens zo'n pandemie blijven doen."

Dit artikel is een onderdeel van een tweeluik. Lees ook deel 2 waarin arts Marcel Levi kritisch is over de COVID-communicatie.