Reportage
Maaike Tindemans
Tekst:
Maaike Tindemans
Verwachte leestijd: 4 min

Crisismanagement in België: ‘Je moet soms wetten overtreden voor een hoger doel’

Hoe wil je tijdens een crisis snel veel mondkapjes inkopen via Europese aanbestedingen? “Je moet soms het wetboek overtreden om tot een succesvolle crisisaanpak te komen”, zeggen Philippe De Backer (voormalig minister in de Belgische federale regering) en Bart Bruelemans (directeur Maatschappelijke Veiligheid van de stad Antwerpen). “Anders is je aanpak gedoemd om te mislukken.”

De Backer en Bruelemans waren beiden panellid tijdens de presentatie van het boek ‘Alles is onder controle!’. Samen met twee andere bestuurders blikten zij terug op de coronacrisis in België. En zij spraken over de vraag: hoe kom je als bestuurder tot een goede crisisaanpak?

Rust
“Zorg dat je zelf rustig blijft”, zegt Claire Tillekaerts, gedelegeerd bestuurder van Flanders Investment & Trade (FIT). FIT heeft vestingen over de hele wereld. Daardoor heeft deze organisatie met enige regelmaat met een crisis te maken. “De ene keer is het een militaire coupe in Myanmar, de andere keer een natuurramp”, vertelt ze. “Tijdens een crisis wordt er altijd veel geïmproviseerd. Maar als je zelf rustig blijft, houd je grip op de zaak.”


De paneldiscussie met van links naar rechts: Philippe De Backer (voormalig minister in de Belgische federale regering), Bart Bruelemans (directeur Maatschappelijke Veiligheid van de stad Antwerpen), Claire Tillekaerts (gedelegeerd bestuurder van Flanders Investment & Trade) en Luc Sels (rector aan de KU Leuven)

Ook vindt ze het tijdens een crisis altijd belangrijk om te weten hoe het met de mensen gaat. Dus toen de coronacrisis zich aandiende, heeft FIT in een vroeg stadium al alle medewerkers naar huis gestuurd. “We wisten dat ze daar veilig waren. En binnen 14 dagen hadden we de overstap gemaakt naar volledig digitaal werken vanuit huis.”

Meedenken
Ook Luc Sels, rector aan de KU Leuven, schakelde snel toen de coronacrisis zich aandiende. “Mijn eerste corona-mail stamt uit 28 januari 2020”, vertelt hij. “We hebben in februari meteen de servercapaciteit verhoogd, omdat we wisten dat meer mensen vanuit huis zouden gaan werken en er meer online onderwijs aankwam. Maar een volledige lockdown hadden ook wij niet voorzien.”

'Mijn eerste corona-mail stamt uit 28 januari 2020'

Een kenmerk van zijn organisatie is dat ze heel wat experts telt die veel kennis hebben over het bestrijden van een pandemie. “De eerste drie maanden waren erg lastig omdat er snel een grote transitie gerealiseerd moest worden”, vertelt hij. “Toen hebben we alles volgens een strakke structuur geregeld. Na drie maanden hebben we dat losgelaten en hebben we meer ruimte gegeven aan onze faculteiten en campussen. Toen werd het een voordeel dat decanen en teamleiders ook zelf meedachten, zodat ze op maat de juiste beslissingen konden nemen voor hun eigen afdeling.”

Zeuren
De Backer zag aan het begin van de crisis twee type mensen opstaan. “Er waren mensen die in hun vaste structuren bleven denken. Zij zeurden vooral om geconsulteerd te worden. Er waren ook mensen die zich afvroegen: ‘Hoe gaan we die problemen oplossen, zoals het vinden van mondmaskers?” De Backer was tijdens de coronacrisis hoofd van de Corona Tastforce data, testing en shortages in België. “We hebben snel kunnen reageren. Zo zijn we vanaf dag 1 digitaal gaan werken. Voor de start van onze taskforce vergaderden alle diensten nog fysiek. Dat kun je je nu bijna niet meer voorstellen.”

'We dachten buiten de gebaande paden'

"Er is veel goed gegaan", zegt hij. "We waren voorbereid, maar een plan overleeft nooit het eerste contact met de vijand. Daarom zijn we ook meteen buiten de gebaande paden gaan denken en gaan handelen. We hebben direct gebruik gemaakt van de noodclausule in de regels van Europese aanbestedingen voor de inkoop van mondmaskers. Maar we moesten ook zeker zijn van de kwaliteit. Daarom hadden we Chinese mensen in onze taskforce die contact hadden met mensen ter plaatse om de mondmaskers rechtstreeks bij de bron in te kopen. Hetzelfde gold voor de testcapaciteit. We moesten buiten het reguliere netwerk op zoek naar laboratoria voor het uitvoeren van de testen, omdat we anders niet voldoende capaciteit hadden. Daaruit is een fantastische privaat-publieke samenwerking ontstaan met farma- en biotechbedrijven.”

De paneldiscussie vond plaats tijdens de boekpresentatie 'Alles is onder controle!'

Voor Bruelemans, directeur Maatschappelijke Veiligheid van de stad Antwerpen, is dit herkenbaar. “Als je vasthoudt aan de letter van het wetboek is een crisisaanpak gedoemd te mislukken. Want hoe wil je bijvoorbeeld 10.000 mensen in een korte periode testen, als je het afnemen van een test als een medische handeling blijft zien die alleen uitgevoerd mag worden door medisch professionals die de handen vol hebben met patiënten? Dat werkt niet. Voor een goede crisisaanpak moet je wetten soms oprekken en indien nodig met een hoger doel overtreden.”

In het gesprek blijkt dat er meer is om trots op te zijn. Zo verliepen de vaccinaties zeer gestroomlijnd. “Het geheim van dat succes is dat we het als een medisch evenement zagen”, vertelt Bruelemans. “In de organisatie zaten onder meer ervaren event-managers. Zij wisten precies hoe zij dit goed konden organiseren, bijvoorbeeld met tickets die mensen ter plaatse konden scannen. Daardoor verliep dat soepel en hebben sommigen het zelfs als een evenement ervaren.”

Te laat
De vraag die op tafel komt is: zagen we in België de crisis op tijd aankomen? En keken we tijdens de crisis voldoende vooruit? “We waren in België vaak net te laat, maar ik vraag me af of dat te voorkomen was”, zegt Sels. “Alle landen reageerden laat. Daar waren we echt niet de enige in.” Hij vindt het wel zorgelijk dat de Belgische overheden nog steeds weinig vooruitkijken. “In Nederland is er bijvoorbeeld op landelijk niveau al gekeken hoe de pandemie zich de komende jaren kan ontwikkelen”, vertelt hij. “Zij hebben zich al op verschillende scenario’s voorbereid. In België wordt er op regeringsniveau niet op die manier vijf stappen vooruit gedacht.”

'Met plannen ben je gewapend tegen het onbekende'

Sels zegt dat het maken van plannen geen garantie is voor een goede crisisbeheersing. Een crisis dient zich toch altijd weer anders aan dan je vooraf denkt. Dat was ook te zien tijdens de coronacrisis. “We hadden plannen voor de code geel, oranje en rood. Die plannen zijn nooit exact zo uitgevoerd. Het was altijd iets tussen die kleurcodes in. Toch is het wel goed om die plannen te maken, al is het maar als denkoefening. Het zorgt ervoor dat je gewapend bent tegen het onbekende.”

Kennis vasthouden
Tot slot komt de vraag op tafel: wat leren we van deze crisis? In het boek ‘Alles onder is controle!’ is hier een heel hoofdstuk aan gewijd. Uit de interviews die de auteurs voor het boek deden, blijkt dat de ene organisatie er beter in slaagde om adequaat te reageren dan de andere. Hun sterkte zat in de capaciteit om vooruit te kijken. “Foresight aanleren lijkt voor velen enkel een manier om de potentiële groei in de toekomst in te schatten. Maar systematisch vooruit kijken leert organisaties ook om te anticiperen op disruptie en transformatie.”

De Backer voegt daar enkele lessons learned aan toe. “Het is belangrijk om de opgedane kennis vast te houden”, zegt hij. “Voor de coronacrisis wisten we niet hoe de mondkapjes België binnen kwamen. Nu weten we precies welke schepen en vervoerders daarvoor worden ingezet. En we weten nu bijvoorbeeld ook hoe we de testcapaciteit op universiteiten snel kunnen opschalen. Laten we ervoor zorgen dat we dat soort kennis vasthouden zodat we daar bij een volgende pandemie op terug kunnen vallen.”

13 oktober 2021