Brainstormen met vakblad Crisismanager: ‘Een betere samenwerking is een must’

De militaire en geopolitieke dreiging, weerbaarheid van de samenleving, de NAVO-top in Den Haag en de samenwerking tussen de crisispartners; dit waren enkele thema’s die ter sprake kwamen tijdens de lezersraad die op 27 januari 2025 door het vakblad Crisismanager gehouden werd.

Voor het vakblad Crisismanager is het belangrijk om in contact te staan met haar doelgroep. Daarom heeft het vakblad een lezersraad. In deze raad zitten crisisprofessionals die het hele jaar door meedenken over interessante onderwerpen voor nieuwe artikelen. Eén keer per jaar komt de raad bij elkaar voor een gezamenlijke brainstormsessie.

De lezersraad was dit jaar te gast bij waterschap Hollandse Delta en de organisatie was mede in handen van Marjolein van der Linden, adviseur crisisbeheersing bij het waterschap en lid van de lezersraad.

Wakker liggen?
Hoofdredacteur Maaike Tindemans trapt de lezersraad af met de vraag: ‘Waar lig jij ’s nachts wakker van?’ Een rondje langs de leden leert dat zij nergens wakker van liggen. “Dat zou ook niet goed zijn in ons vak.” Maar er zijn natuurlijk wel thema’s die op dit moment spelen, zoals de oorlogen die woeden, geopolitieke en economische machten die aan het verschuiven zijn en de polarisatie in de samenleving.

Michiel Verlinden, commandant Territoriaal Operatiecentrum van de Landmacht: “In de bijna 40 jaar dat ik voor Defensie werk, heb ik de wereld nog niet zo instabiel gezien als nu. Defensie werkt aan nieuwe strategieën en investeert in de uitbreiding van capaciteiten en materieel. Want een oorlog aan de oostflank van de NAVO is niet vergelijkbaar met het type operaties die we als krijgsmacht de afgelopen decennia hebben uitgevoerd tijdens uitzendmissies.”

Weerbaarheid
De opmerkingen van Michiel raken aan een volgend thema dat meerdere deelnemers noemen: weerbaarheid. De samenleving (burgers, het bedrijfsleven en de overheid) moeten zich beter voorbereiden op mogelijke crises. Het een kan ook leiden tot het ander: een massale overstroming ontwricht de samenleving en kan leiden tot de uitval van vitale processen in grote gebieden. Diezelfde uitval en verstoring kan ook worden veroorzaakt door ‘hybride scenario’s’ zoals een grootschalige cyberaanval of een fysieke militaire operatie. Is Nederland daar wel goed op voorbereid?

Die voorbereiding komt op gang, maar er moet ook nog veel gebeuren. Genoemd wordt de Kamerbrief over de versterking van de weerbaarheid van de samenleving tegen militaire en hybride dreigingen, die op 6 december is verstuurd door de ministers van Justitie & Veiligheid en Defensie. Deze brief is een startpunt voor het opzetten van een brede maatschappelijke samenwerking tussen Rijk, veiligheidsregio’s, gemeenten, bedrijfsleven en maatschappelijke instanties. Het doel is om een structuur voor weerbaarheid in te richten, die de samenleving in staat stelt in tijden van crises te blijven functioneren.

Xander Bult, adviseur crisisbeheersing bij de gemeenten Veenendaal en Renswoude, merkt dat dit thema begint te leven bij burgers. “Gemeenten krijgen al telefoontjes van mensen die vragen hoe zij zich concreet kunnen voorbereiden.” Tegelijk met de kamerbrief hebben ook de 25 veiligheidsregio’s een brief gekregen over de regierol die zij te spelen hebben bij het organiseren van weerbaarheid. De regio’s zijn hier inmiddels mee aan de slag.

Langdurige crises
Een andere trend is dat het type crisis verandert. Tony Hoogendoorn, coördinerend adviseur crisisbeheersing bij het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat, stelt dat crises met een doorlooptijd langer dan 36 uur een grote impact hebben op crisisbeheersingsorganisaties. Crisisteams en hun organisaties moeten gedurende die tijd in staat zijn om de continuïteit van hun processen te waarborgen. Het is interessant om daar een keer een artikel over te schrijven. Ook de weerbaarheid van crisisfunctionarissen zelf is een artikel waard. Hoe kunnen zij bij een marathoninzet ‘overeind blijven’? Bij een grote crisis worden crisismanagers vaak zelf ook geraakt. Is hun thuissituatie zo ingericht dat zij zich tijdens hun werk geen zorgen hoeven te maken over hun gezin?

David Hoogerwerf van het Maastricht Universitair Medisch Centrum ziet bij langdurige crises ook uitdagingen voor het logistieke proces. De Covid-pandemie is daar een goed voorbeeld van. Toen moesten de overheid en de zorgsector alles uit de kast halen om te zorgen voor aanvulling van medische materialen en persoonlijke beschermingsmiddelen, zoals medische mondkapjes. “Die crisis ligt alweer vijf jaar achter ons, maar hebben we daarvan geleerd? Doen we het een volgende keer beter?”, vraagt David zich af.

Samenwerking
Dat leren voor crisis beheersend Nederland weerbarstige materie is, blijkt ook als het thema ‘samenwerking’ ter sprake komt. Het is een breed gedragen adagium dat crisisbeheersing steunt op netwerkmanagement en dat crisispartners elkaar in wisselende arrangementen nodig hebben. Maar die samenwerking kan beter, stelt Tony Hoogendoorn vast.

Roland Bron, OVV-coördinator bij Rijkswaterstaat, trekt dezelfde conclusie. Beiden zien dat de samenwerking vooral op het snijvlak van organisaties en beleidsterreinen hapert, maar ook als een crisis zich afspeelt in het grensgebied van meerdere veiligheidsregio’s.

Het belang van leren van incidenten en de crisisaanpak is evident om het een volgende keer beter te doen, maar in de praktijk kan daarin volgens de deelnemers nog wel wat verbeterd worden.

Dijkgraaf
Na een korte break volgen er twee presentaties van organisaties die aangesloten zijn bij de lezersraad. Allereerst is het woord aan Jan Bonjer, dijkgraaf bij waterschap Hollandse Delta. Hij zegt dat waterschappen gezien kunnen worden als ‘oer-crisisbeheersingsorganisaties’, want hun ontstaan is geworteld in de eeuwenlange strijd van Nederland tegen het water. De geschiedenis staat bol van epische stormvloeden en overstromingsrampen met de watersnoodramp van 1953 in Zeeland en Zuid-Holland als dieptepunt in de ‘moderne’ geschiedenis.

Slimme oplossingen
Waterschap Hollandse Delta omvat een gebied van 102.400 hectare en elf gemeenten met ruim een miljoen inwoners. Grote delen van het werkgebied zijn overstromingsgevoelig, door de ligging in het deltagebied van de grote rivieren Rijn, Waal en Maas. Tekenend voor de uitdagingen op veiligheidsgebied, is het feit dat een kwart van de één miljoen woningen die tot 2033 moeten worden gerealiseerd, in het beheersgebied van Hollandse Delta liggen.

Dat noopt volgens de dijkgraaf tot kritisch nadenken over slimme oplossingen om de waterveiligheid in dit dichtbevolkte en laaggelegen gebied te waarborgen. Projecten als ‘Ruimte voor de rivier’ en dijkverzwaringen, na de hoogwatercrisis in het Rivierengebied in 1995, hebben de risico’s weliswaar verminderd, maar het overstromingsrisico tot nul reduceren is een utopie.

4 kanten
Een overstroming is niet het enige scenario waarop het waterschap zijn crisisorganisatie heeft geënt. Jan benoemt de waterdreiging van vier kanten: van voren (stormvloed vanaf zee), van achteren (extreem grote rivierafvoer), van boven (extreme regenval) en van onderen. Dat laatste scenario heeft betrekking op de combinatie van een stijgende zeespiegel en bodemdaling, waardoor vooral in tijden van droogte gevaar dreigt van verzilting van het grondwater.

Daarnaast heeft het waterschap ook te maken met andere bedreigingen van de waterkwaliteit door emissies van schadelijke stoffen (lozingen of calamiteiten, PFAS) en incidenten in de riolering-infrastructuur en waterzuiveringsinstallaties. De dijkgraaf noemt een aantal recente incidenten, waaronder een breuk van een rioolpersleiding, een dreigende doorbraak van een boezemkade als gevolg van bevergraverij, de uitval van een server (cyberscenario), de AVR-brand in Rotterdam en hoe het waterschap hierop reageerde met de opschaling van zijn crisisorganisatie.

Lessen
Belangrijke lessen en aandachtspunten die het waterschap uit de incidenten trok zijn:

• De samenwerking met partners is cruciaal (algemene kolom, collega-waterschappen, andere water- en infrabeheerders),
• Wie is ‘eigenaar’ van getroffen infrastructuur bij een incident op een grensgebied van beheerders, dus wie is verantwoordelijk?
• Zijn er voldoende mogelijkheden en voorzieningen voor informatiedeling?
• Zijn het waterbewustzijn en gebiedskennis bij alle crisispartners voldoende?
• Ruimtelijke ordening en waterveiligheid hangen nauw samen en die combinatie vraagt continu aandacht (risicobeheersing/klimaatadaptatie).

DCC IenW
Na de presentatie van de dijkgraaf neemt Tony Hoogendoorn het woord. Hij verzorgt een presentatie over de rol van het Departementaal Coördinatiecentrum van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat (DCC IenW). Dit is een crisisbeheersingsorgaan met een groot bereik en verantwoordelijk voor het hoofdwegennet, het hoofdwatersysteem, vaarwegen, scheepvaart, luchtvaart, milieu, drinkwater, het spoor en het Nederlandse deel van de Noordzee. Niet minder dan negen van de 24 benoemde ‘vitale processen’ vallen onder het beleidsterrein van dit ministerie.

Tony schetst de crisisorganisatie van het ministerie met een DCC dat 24/7 paraat is. Het is de verbindende schakel voor alle uitvoeringsorganisaties op het IenW-beleidsterrein en met de andere ministeries. Ook is het DCC beschikbaar voor het contact met de veiligheidsregio’s. Het informeren en adviseren van de departementale top bij crisisbesluitvorming behoort tot de taken van het DCC. Het DCC fungeert ook als voorzitter van het landelijk Weer Impact Team, dat bij verwacht extreem weer moet adviseren of de hoogste fase van het weeralarm, ‘code rood’, gerechtvaardigd is.

Om de rol van het DCC IenW bij een water/scheepvaartgerelateerde crisis te duiden, belicht Tony het crisismanagement rond de brand op de Fremantle Highway bij Ameland in juli 2023. Bij dat incident waren heel veel partijen betrokken; niet alleen op zee, maar ook aan de landzijde, waardoor de informatiedeling rond de afhandeling van de calamiteit een uitdaging was.

De dag wordt afgesloten met een presentatie van kunsthistoricus Frank van der Ploeg van waterschap Hollandse Delta. Hij geeft ons een rondleiding langs de kunst- en cultuurhistorische voorwerpen van het waterschap. Zo maken we een route langs historische glazen, stembussen, landmeetinstrumenten, peilstokken en meubilair. Frank vertelt met veel passie het verhaal achter de objecten, waardoor de historie tot leven komt. De middag wordt afgesloten met een netwerkborrel.

Dankbaar
Het vakblad Crisismanager bedankt alle aanwezigen voor het meedenken op de dag zelf. Crisismanagement is netwerkmanagement, en dat geldt ook voor het vakblad van deze branche. Door de inbreng van de leden van de lezersraad weten we het vakblad boeiend, relevant en actueel te houden. Daarnaast ook dank aan alle leden die nu niet aanwezig waren, maar die gedurende het jaar op de achtergrond meedenken. En natuurlijk dank aan waterschap Hollandse Delta, en aan Marjolein van der Linden in het bijzonder, voor de gastvrijheid en de goede organisatie. We hebben een topdag gehad.

Vind jij het ook leuk om mee te denken met het vakblad? Stuur dan een e-mail naar: maaiketindemans@crisismanager.nl en meld je aan.