Veiligheidsregio Groningen: ‘Wij ondersteunen bij de crisiscommunicatie’

Nederland heeft 25 veiligheidsregio’s die allemaal anders georganiseerd zijn. De veiligheidsregio Groningen is sterk in de crisis- en risicocommunicatie. Hoe hebben zij dit opgezet? En hoe willen zij dit de komende jaren verder doorontwikkelen?

“De wens om crisiscommunicatie naar een hoger plan te tillen is mede ingegeven door de ervaringen in het aardbevingsgebied, maar bijvoorbeeld ook door corona en de crisis in de asielketen”, vertelt Mark Dijkhuis, teamleider communicatie.

"Vroeger werden de aardbevingen in Groningen alleen gezien als een fysiek risico. Door de jaren heen werd het steeds duidelijker dat ook de maatschappelijke effecten groot zijn. Mensen krijgen veel klachten door de stress. We hebben dit samen met de gemeentes voortdurend onder de aandacht gebracht bij het ministerie van Economische Zaken.

In mei 2019 werd de Groningse gemeente Westerwijtwerd getroffen door een aardbeving met een kracht van 3,4 op de schaal van Richter. Dit heeft geleid tot het rapport Gronings Perspectief waarin staat omschreven hoe de Groningers de aardbevingen beleven. Een van de conclusies was dat de communicatie van de overheid te wensen overliet. Toen dachten we: ‘Dat moeten we als overheid beter doen!’."

Hoe hebben jullie dit opgepakt?
Communicatieadviseur Marleen Hanenberg: “We hebben allereerst gekeken wat de behoefte van inwoners is na een beving. Aan de hand daarvan hebben we samen met de andere overheden een praktisch protocol opgesteld. In dit protocol hebben we afgesproken wie wat communiceert. Hierbij is het heel belangrijk om onze acties en communicatie aan te laten sluiten bij de behoefte van de inwoners. We hebben vooral ook andere organisaties geholpen hun rol te pakken. Dat past bij onze rol als netwerkorganisatie en als regisseur van de veiligheid.”

In diezelfde periode zijn jullie ook gestart met de ontwikkeling van EHBJ: Eerste Hulp Ben Jij. Hoe is dat ontstaan?
“Ook dat is ontstaan door de aardbevingen. We hebben namelijk in 2018 een grote crisisoefening gehouden in Zuidwolde. Dit was een oefening op bestuurlijk niveau, met de hulpverleners én met de bewoners. Bewoners zijn na een grote aardbeving in eerste instantie op zichzelf aangewezen. Er zijn dan waarschijnlijk minder hulpverleners omdat zij in hetzelfde gebied wonen en ook getroffen zijn. Bovendien kunnen bruggen door een grote aardbeving onbegaanbaar worden, waardoor hulpverleners niet snel ter plaatse kunnen zijn. Je moet dus vooraf nadenken wat mensen zelf kunnen doen.”

Wat kunnen mensen zelf doen na een ramp, zoals een grote aardbeving?
“Het is dan vooral belangrijk dat je oog hebt voor elkaar en elkaar helpt. In Drenthe noem je dat naoberschap. In Groningen is die sociale cohesie, als gevolg van de aardbevingen, onder druk komen te staan. In veel dorpen krijgen sommige inwoners wel compensatie voor de aardbevingsschade, anderen niet. Dat doet veel met de mensen. Daardoor zijn zij soms meer tegenover elkaar komen te staan. Maar tijdens een crisis heb je elkaar wel nodig.”

Wat vonden de inwoners van de oefening?
“We hoorden van de deelnemers dat ze het fijn vonden dat we dit gedaan hadden, omdat ze daardoor nu beter voorbereid zijn. Ze zeiden dat het goed zou zijn als ook de andere dorpen in de provincie zo’n oefening zouden krijgen.”

Mark: “De deelnemers waren overigens niet allemaal positief. Er waren ook mensen die de oefening aangrepen om te laten zien dat ze zich vooral erg onveilig voelden in dit gebied. Dat sentiment begrijp ik heel goed en ik snap dat ze daar tijdens zo’n oefening uiting aan willen geven.”

Wat hebben jullie met de aanbeveling van de bewoners gedaan?
Marleen: “We kunnen niet in alle dorpen zo’n grote oefening houden. Dat is simpelweg niet haalbaar. Maar we kunnen wel werken aan bewustwording en dat hebben we gedaan. Zo is EHBJ ontstaan: Eerste Hulp Ben Jij. EHBJ gaat over vragen als: 'hoe kun je jezelf en je gezin voorbereiden op noodsituaties? En wat kun je als gemeenschap samen doen?'

Bij EHBJ helpen we de inwoners om zelfredzaam te worden. We helpen bijvoorbeeld bij het opstellen van een buurtplan. Dit is een plan dat samen met de bewoners van Zuidwolde tot stand is gekomen. In een buurtplan staat onder andere op welke buurtgenoten je een beroep kunt doen in een noodsituatie. Ook zorg je er in zo’n plan voor dat je elkaar kunt bereiken als dat nodig is.

En natuurlijk vind je op onze website de risico's van de provincie Groningen, de manier waarop mensen zich daarop kunnen voorbereiden en wat ze kunnen doen als er zich een incident of een crisis voordoet."

Hoe brengen jullie EHBJ onder de aandacht bij de bewoners?
“Dat doen we onder andere via de gemeentes. Zij hebben de juiste contacten in hun gebied. Sommige dorpen werken bijvoorbeeld met gebiedsregisseurs of aardbevingscoaches; mensen die dichtbij de inwoners staan. Zij kunnen EHBJ onder de aandacht brengen.

We zijn met EHBJ ook actief op social media. En we organiseren buurtbijeenkomsten waarin we met inwoners het gesprek aangaan over de risico's die zij zien, de behoeftes die zij hebben, de manier waarop de gemeente en de veiligheidsregio naar de risico's kijken en wat mensen zelf kunnen doen. Het gaat er vooral om dat mensen zich realiseren dat ze voor een groot gedeelte zelf aan zet zijn. Veiligheid is immers niet alleen van de veiligheidsregio. Het is van ons allemaal."

Mark: “De buurtbijeenkomsten zijn overigens niet alleen bedoeld voor het brengen van informatie. We hebben er zelf ook veel aan. De bijeenkomsten zorgen ervoor dat we in contact staan met onze inwoners en weten hoe het staat met hun welzijn. Het is voor de inwoners belangrijk dat hun gevoelens erkend worden en dat we er vervolgens iets mee doen.”

Jullie hebben jullie communicatie-expertise en EHBJ inmiddels ook ingezet bij andere crises. Hoe hebben jullie dat gedaan?
Mark: “We kregen natuurlijk te maken met de coronacrisis. Dit is een ander speelveld dan de aardbevingen, omdat de GGD geen onderdeel is van onze organisatie. Maar we hebben natuurlijk wel veel expertise in huis om de crisiscommunicatie goed op te zetten. Daarom hebben we de GGD benaderd en aangeboden om hen te helpen.

Die hulp kwam als geroepen, want de GGD Groningen had zelf weinig ervaring met en kennis over crisiscommunicatie. We hebben toen samen met de GGD een campagne opgezet met bekende Groningers. Zij motiveerden de inwoners op een luchtige manier om zich aan de regels te houden. Het mooie aan die samenwerking is dat we snel konden schakelen. We hadden al campagnes lopen, lang voordat de rijksoverheid daarmee startte.”

Kun je nog een voorbeeld noemen van een crisis waarin jullie een organisatie hebben geholpen?
“We hebben het dorp Westerwolde bijgestaan in de communicatie over de crisis in de asielketen, die natuurlijk het meest zichtbaar wordt rondom het aanmeldcentrum in Ter Apel. De kennis en ervaring die we samen met onze collega's van Westerwolde hebben opgedaan, kwam goed van pas toen ook andere Groningse gemeenten gingen helpen bij de opvang van vluchtelingen. We hadden in dit dossier immers de juiste contacten bij bestuurders, communicatieprofessionals en de media verzameld om het Groningse verhaal goed voor het voetlicht te brengen en bijvoorbeeld burgemeesters te helpen om inwoners goed geïnformeerd te houden.”

Hoe hopen jullie dat de veiligheidsregio zich de komende jaren gaat ontwikkelen?
Communicatieadviseur Jente Wieldraaijer: “We zijn als veiligheidsregio een crisisorganisatie, maar niet iedereen weet altijd waar we voor staan. De brandweer en de politie zijn sterke merken. Zij hebben een grote naambekendheid. Voor de veiligheidsregio is dat geen vanzelfsprekendheid. We willen de komende jaren meer gaan uitdragen wie we zijn, wat we doen en wat we voor mensen kunnen betekenen, zodat ook de veiligheidsregio een sterk merk wordt.”

Misschien zijn er meer veiligheidsregio’s of andere organisaties die met EHBJ aan de slag willen of die willen investeren in risicocommunicatie. Wat zou je tegen hen willen zeggen?
Marleen: “Je zult er altijd aan moeten blijven werken, want EHBJ is nooit af. En je zult zelf de boer op moeten gaan om in gesprek te komen met de inwoners.

Mark: “Veiligheid is van ons allemaal. Met EHBJ stimuleren we mensen om vooraf na te denken over noodsituaties, zodat ze voorbereid zijn. Een incident kan een goede aanleiding zijn om dit onder de aandacht te brengen, omdat mensen dan open staan voor meer informatie over de gevolgen van een brand of een ander incident en voor tips en trucs om dat risico te beheersen.”

Marleen: “Ook blijven we inspelen op de actualiteit. Tijdens de inval in Oekraïne zagen we bijvoorbeeld dat veel inwoners zich zorgen maakten. Mensen zochten informatie over schuilkelders, jodiumtabletten en nucleaire dreigingen. Dan moet je als overheid juist communiceren. We hebben dit ook aangekaart bij de NCTV, want zij gaan over de landelijke crisiscommunicatie.

In onze eigen regio pikte de regionale omroep RTV Noord dat heel mooi op. Ze maakten hier een item over in de uitzending en een live Q&A via hun website.“

Wat zouden jullie de komende jaren willen verbeteren?
Mark: “De samenwerking met de gemeentes, want dat blijft een uitdaging. De gemeentes in deze regio zitten tot over hun oren in het werk, ook vanwege het aardbevingsdossier. Daar gaat veel capaciteit en prioriteit naartoe. Dat is begrijpelijk. Maar ook voor ons is die samenwerking met de gemeentes belangrijk, omdat we via hen het gesprek aan kunnen gaan met de inwoners over de risico’s die het wonen, werken en recreëren in onze provincie eventueel kunnen bedreigen.

Natuurlijk kunnen we communiceren over de risico’s in dit gebied en dat doen we ook. Maar het is voor ons belangrijk om te weten waar de inwoners zich zorgen over maken, zodat we onze planvorming en vervolgens onze risico- en crisiscommunicatie daar nog beter op kunnen afstemmen.

De veiligheidsregio kan bijvoorbeeld menen dat de komst van een LNG-terminal in Eemshaven of hoogwater belangrijke risico's zijn, maar als de inwoners cybercriminaliteit of brand belangrijker vinden, dan moeten we daar samen met de inwoners een antwoord op geven. Per slot van rekening zijn wij er voor de inwoners van onze tien gemeenten.''