Politie-inzet NAVO-top: ‘We hebben de crisisstructuren optimaal benut’

De inzet rond de NAVO-top op 24 en 25 juni was een ‘tour de force’ voor de Nederlandse politie. Ruim de helft van de landelijke politiecapaciteit werd ingezet. Willem Woelders, commandant van de Nationale Staf Grootschalig en Bijzonder Optreden (NSGBO) blikt terug en trekt de eerste lessen: “We hebben de crisisbeheersingsstructuur optimaal benut en we hebben veel baat gehad bij de lessen en ervaringen van eerdere grote operaties in binnen- en buitenland.”

Twee dagen duurde de NAVO-top in het Haagse World Forum, maar voor de politie gingen de eerste voorbereidingen al 1,5 jaar eerder van start. En de omvangrijke uitvoerende politie-operatie beperkte zich bepaald niet tot 24 en 25 juni, maar omvatte een tijdsperiode van twee weken en strekte zich uit over grote delen van West-Nederland. Een operatie waarvoor uiteindelijk 27.000 politiemedewerkers nodig waren; van basispolitiezorg tot tal van uiteenlopende specialismen. Een ‘mission impossible’? Nee, Willem Woelders, die door de korpsleiding werd belast met de functie van Nationaal Commandant NSGBO Politie en de mega-inzet mocht organiseren, durfde het met vertrouwen aan.

Belangrijke voorwaarde
“Toen ik deze opdracht kreeg, stelde ik één belangrijke voorwaarde. Ik wilde de operatie voorbereiden en uitvoeren met dezelfde nationale staf waarmee ik in 2020 en 2021 tijdens de coronacrisis had gewerkt. In die periode hebben we veel ervaring opgedaan in het langdurig runnen van een grootschalige landelijke crisisstaf. Dat heeft een pool functionarissen opgeleverd met een schat aan kennis en ervaring. Mensen die elkaar door en door kennen en weten wat ze aan elkaar hebben. Ik dacht direct: ‘Met die ervaren mensen wil ik het doen en dan kunnen we deze klus aan’.”

Het besluit dat de top in Nederland zou plaatsvinden, viel in de zomer van 2023. In oktober 2023 ging het NSGBO met een basisbezetting van start om de voorbereidingen in gang te zetten. Ook de vertegenwoordigers van de Koninklijke Marechaussee, Defensie, NCTV en AIVD sloten vanaf het begin aan. Met nog dik 1,5 jaar te gaan tot de top leek de politie ruim in de tijd te zitten, maar die tijd was volgens Willem hard nodig om de organisatie van de politie-inzet rond te krijgen.

Lessen ophalen
“Om te beginnen hebben we de evaluaties van eerdere grote veiligheidsoperaties opgehaald om lessen en aanbevelingen op tafel te krijgen. We hebben onder andere gekeken naar de ervaringen van de National Security Summit (NSS), die in 2014 óók in het World Forum plaatsvond. Dezelfde plaats, dezelfde organisatie, zou je denken. Maar die vlieger ging niet op, want de NAVO-top was een flink maatje groter en sinds 2014 is de wereld ingrijpend veranderd. De internationale dreiging is door geopolitieke ontwikkelingen en conflicten groter geworden en de Nederlandse samenleving is flink gepolariseerd met veel activistische bewegingen.

Het dreigingsbeeld rond deze top was dus compleet anders. Bovendien leverde de NSS-top van 2014 qua organisatie, aansturing en logistiek lessen voor verbetering op. Behalve de evaluatie van de NSS-top hebben we ook ons licht opgestoken in Washington en Madrid, die eerder gaststeden waren voor de NAVO-top, en tevens in Parijs, waar in 2024 de Olympische Zomerspelen werden gehouden. Alle verzamelde ervaringen en lessen hebben we vertaald in het voorbereidingsproces voor de politie-operatie rond deze NAVO-top.”

Landelijke stafstructuur
Toen in februari 2024 het besluit viel dat Den Haag gaststad zou worden, hadden Willem en zijn NSGBO de hoofdcontouren van de politie-inzet al rond, inclusief een begroting voor de inzet van de benodigde mensen en middelen. Nu de exacte locatie bekend was, konden de details van de operatie worden ingevuld. “Op basis van de duur van de top en alle taken en processen, berekenden we dat we 27.000 mensen nodig zouden hebben. Uiteraard voor de directe beveiliging en ordehandhaving in de diverse beveiligingsringen rond het Word Forum. Maar ook voor de beveiliging van de transporten van alle regeringsdelegaties van Schiphol naar Den Haag en vooraf de uitvoerige veiligheids- en explosievenchecks van de hotels en de andere verblijfslocaties van de regeringsleiders en hun delegaties.”

De overkoepelende regie en aansturing van de politie-inzet werd belegd bij de NSGBO in het hoofdkwartier van de Nationale Politie in Den Haag. Daarnaast werden er ook regionale SGBO-staven opgetuigd bij de direct betrokken territoriale politie-eenheden: Amsterdam, Den Haag, Rotterdam en Schiphol (KMAR). In deze regio’s was ook de ‘Driehoek’ actief: voorzitter veiligheidsregio, politie en Openbaar Ministerie.

En feitelijk waren in heel Nederland op alle eenheden staven operationeel, met aanvullend nog een specifieke SGBO-staf voor de beveiliging van de digitale politie-infrastructuur en informatiehuishouding. Die zijn voor de politie in het algemeen van vitaal belang en vormden zeker voor deze enorme klus een cruciale ‘backbone’.

Doorzettingsmacht
“Met die stafstructuur, ondersteund door realtime intelligence over de ‘temperatuur’ van de samenleving, mogelijke dreigingen en informatie over incidenten en evenementen elders in het land, creëerden we voortdurend een totaalbeeld van de beschikbare politiecapaciteit en inzetbehoefte in heel Nederland. Belangrijk, want buiten de NAVO-top draaide de rest van het land gewoon door en calamiteiten komen altijd onverwachts. Vooraf hadden we vastgesteld welke politiecapaciteit tijdens de NAVO-top landelijk minimaal beschikbaar moest blijven voor noodhulp, ordehandhaving en opsporing. We moesten wel keuzes maken, maar de paraatheid in Nederland bleef op peil. Dat is mede te danken aan het feit dat in de maanden rond de NAVO-top grote voorzienbare risico-evenementen zoveel mogelijk zijn beperkt.”

Niettemin was het een enorme opgave om de politie-inzet en alle omringende randvoorwaarden rond te krijgen, erkent Willem: “Wat goed heeft gewerkt, is dat we vanaf de eerste voorbereidende stappen van het NSGBO voortdurend volgens de crisisbeheersingsstructuur hebben gewerkt. Die groeide naarmate de top dichterbij kwam. Voor elke staf waren mandaten en doorzettingsmacht geregeld, zodat de commandanten voor hún specifieke aandeel in de operatie en voor de overige politie-inzet elders in het land, snel en soepel de benodigde mensen en middelen konden vrijmaken. We hebben de crisisbeheersingsstructuur dus optimaal benut om korte beslislijnen en snelle besluitvorming te waarborgen. Ondanks die strakke structuur en werkafspraken, werd er veel gevraagd van de flexibiliteit van de organisatie. Want door last-minute wijzigingen in het programma van de top en bijvoorbeeld de verblijfplaats van de delegaties, moesten we soms op het laatste moment ook onze inzetplannen wijzigen.”

Ook logistiek en facilitair moest er veel geregeld worden om de mega-politie-inzet te ondersteunen. Er moesten slaapplaatsen gevonden worden, om de politiemensen te huisvesten. Daarnaast was er veel extra vervoerscapaciteit nodig. De politie moest in heel Nederland duizenden extra auto’s en busjes huren. Verder ontwikkelde de politie in eigen beheer een NAVO-top applicatie met een smartphone- app waarop voor alle betrokken politiemedewerkers continu alle relevante informatie te vinden was over hun taken, locaties, slaap- en rustplaatsen, catering en andere organisatorische zaken. Die online ondersteuning kwam volgens Willem voort uit een van de lessen van de NSS-top. Toen was die logistieke en facilitaire ondersteuning minder strak geregeld en moesten politiecollega’s soms ‘zoeken’ naar hun exacte inzetlocatie.

Partnerorganisaties
Willem kijkt met zijn staf en álle 27.000 betrokken medewerkers terug op een geslaagde maar ook spannende en boeiende operatie. Er waren veel dwarsverbanden naar andere organisaties, nationaal en internationaal. Hoe verliep die samenwerking en afstemming, ook met de NAVO-organisatie en de beveiliging van de tientallen buitenlandse delegaties? En hoe zat het eigenlijk met de bevoegdheden als er zoveel veiligheidsdiensten in het spel zijn?

“Het aantal partnerorganisaties waarmee we in de voorbereidings- en uitvoeringsfase te maken hadden was ongekend. Om te beginnen natuurlijk partijen zoals de NCTV en AIVD voor het gezamenlijk opstellen van risicoanalyses en mogelijke incident- en crisisscenario’s. Verder was Defensie grootschalig betrokken voor het beveiligen van het luchtruim en de zee met radar- en afweersystemen. De Koninklijke Marechaussee was verantwoordelijk voor de veiligheid op en rond Schiphol. Rijkswaterstaat was verantwoordelijk voor de talloze verkeersmaatregelen, zoals afsluitingen van snelwegen en het instellen van omleidingen.

En natuurlijk de betrokken gemeenten en vier veiligheidsregio’s. Hoewel het lokaal bevoegd gezag verantwoordelijk is voor openbare orde en veiligheid, hebben we met alle betrokken lokale en regionale overheden één beleidslijn en handelingskader opgesteld om de openbare orde en veiligheid tijdens de top te waarborgen. Dan ging het bijvoorbeeld over afspraken over hoe om te gaan met demonstraties en activisten of over de veiligheid en toegangsregelingen rond de hotels waar delegaties verbleven. Die eenheid schiep voor alle partijen duidelijkheid.”

Binnenring
Over de bevoegdheden en verantwoordelijkheden in de binnenring van de topconferentie en de beveiliging van de delegaties is Willem glashelder: “In de binnenring, het terrein en de gebouwen van het World Forum, was de uitvoering van de beveiligingstaak in handen van de NAVO. Hier hebben beveiligingseenheden van de politie en Marechaussee, met ondersteuning van andere Defensie-onderdelen de gewapende beveiliging uitgevoerd, onder gezag en eindverantwoordelijkheid van de Nederlandse overheid, in casu de politie.

Hetzelfde geldt voor de beveiliging van de buitenlandse regeringsdelegaties. Die hebben allemaal hun eigen beveiligers bij zich, maar in alle delegaties zat ook een vertegenwoordiger van de Nederlandse politie als liaison. Niet elk land had dezelfde hoge beveiligingsgraad. Als gevolg van de internationale politieke situatie loopt de ene delegatie meer risico dan de andere. Op grond daarvan waren de delegaties ingedeeld in drie categorieën, rood, geel en groen, met rood als hoogste risico- en beveiligingsniveau.”

Lessen
Samenvattend somt Willem een aantal lessen en ervaringen op, die op hun beurt weer kunnen dienen als input voor de voorbereiding van toekomstige grote risico-evenementen in Nederland of elders: “Om te beginnen denk ik dat we de balans tussen veiligheid en gastvrijheid tijdens de top goed hebben kunnen bewaren. Grote delen van Den Haag, delen van andere gemeenten en de snelweg A44/N44 tussen Schiphol en Den Haag waren weliswaar afgesloten, maar daar was veel publiek begrip voor. Dit heeft nergens tot grote conflicten geleid. Ordeverstoringen en demonstraties waren er niet of nauwelijks. Op één plek deden activisten een poging om de snelweg te bezetten. Met een snelle actie, dankzij de goede informatie, kon dit worden voorkomen. En in de gebieden aan de rand van de beschermingsring rond het World Forum kon het dagelijks leven in grote lijnen ongehinderd doorgaan.”

Het werken met een nationaal SGBO met ervaren crisismanagers uit de corona-periode en landelijke opschaling met regionale en sectorale SGBO’s, bleek een goede keuze. Evenals het al in de voorbereiding werken volgens de crisisbeheersingsstructuur. Daardoor waren de lijnen kort en konden er snel knopen doorgehakt worden zonder tijdrovende bureaucratie.

Willem: “Ook het scheiden van de aansturing van de operatie rond de top in Den Haag en een tweede staf voor de rest van het land werkte goed. We hadden het land als het ware ‘gecompartimenteerd’ voor een optimale beheersbaarheid van de landelijke politie-inzet en die rond de top. Heel belangrijk in de voorbereiding op de inzet was dat we al vanaf 1 januari dit jaar een ‘intelligence-organisatie’ in werking hadden, die vanaf dat moment de ontwikkelingen rond maatschappelijke spanningen en dreigingen volgde. Niet alleen in Nederland, maar ook in andere NAVO-lidstaten. Al die inlichtingen werden gekoppeld, zodat we een goed totaalbeeld hadden en een goed beeld hadden van mogelijke oplopende spanningen en acties van activisten. En, last but not least, is onze ervaring: begin tijdig, want die 1,5 jaar heb je echt minimaal nodig om zo’n massale veiligheidsoperatie goed in de steigers te zetten. Ik ben er, met al mijn 27.000 collega’s in de uitvoering, trots op dat we daarin geslaagd zijn.”