Programma mentaal (zelf)bewustzijn: ‘Het heeft mij positief verrast’

Hoe blijf je mentaal sterk als je zowel op je werk als privé hoge druk ervaart? Yonder Onderwijs en Kinderopvang startte in oktober met het programma ‘Mentaal (zelf)bewustzijn' voor alle medewerkers. “Het is voor iedereen belangrijk om te werken aan mentaal zelfbewustzijn”, zegt HR-businesspartner Corina op ’t Hoog. “Ook voor mensen die geen klachten hebben.” Wat levert dit programma op? We liepen een dagje mee.

De training begint wat gespannen. Daarom start Dennis van Heerden, coach en mede-eigenaar van Good Work, met een check-in. “Hoe zitten jullie hier?” vraagt hij aan de groep. “Het voelt voor mij wat opgelegd”, zegt een van de deelnemers. “Ik mis de intrinsieke motivatie.” Twee anderen vinden het vervelend dat ze niet de kans hebben gehad om te lunchen. Dat is eenvoudig op te lossen. “Pak even wat te eten en dan gaan we zo rustig beginnen”, zegt Dennis. De andere deelnemers staan er positiever in. “We gaan vanmiddag niets forceren”, zegt coach Carel Schott. “Je kunt zelf bepalen wat je wel of niet wil delen.” Dennis voegt hieraan toe dat de deelnemers echt niet alles aan hoeven te gaan. “Ik wil jullie wel vragen om lekker mee te doen met de oefeningen.”

Moreel, mentaal, fysiek
Na een korte introductie start de training met de eerste oefening. De groep gaat rond een aantal kaarten staan met de woorden ‘moreel’, ‘mentaal’ en ‘fysiek’. Dennis vraagt de deelnemers om zichzelf een cijfer te geven op deze drie onderwerpen. Hij doet het zelf een keer voor. “Ik zit zelf ergens tussen de 7 en de 8”, zegt hij. “Dus op zich gaat het goed, maar het is wel erg druk op mijn werk. Daardoor moet ik veel delegeren en daar voel ik me niet altijd prettig bij. Dat doet ‘moreel’ iets met mij. Ook heb ik een haat-liefdeverhouding met de werkdruk die ik zelf ervaar. Dat is ‘mentaal’. ‘Fysiek’ gaat het goed met mij, al voel ik me ’s avonds wel vaak moe.”

Vervolgens is het aan de rest van de groep. De oefening geeft een goed beeld van waar mensen staan. Ook zorgt het ervoor dat de sfeer al iets minder gespannen wordt. “Ik ben vorig jaar veel ziek geweest”, zegt een deelnemer. “Ik ben blij dat het nu weer beter met mij gaat.” Iemand zegt dat het op dit moment goed gaat met het gezin en op het werk. “Maar ik ervaar soms nog wel wat chaos in de processen in mijn werk. Ik probeer hier bewust anders mee om te gaan dan vroeger. Ik plan bijvoorbeeld meer sportmomenten in.” Iemand anders vertelt last te hebben van een winterdip. “Dus ik ben blij dat de lente eraan komt. Ik wil proberen meer te gaan genieten. Maar ik merk dat ik ook opzie tegen de maand september, omdat ik dat altijd een vervelende maand vind.”

In gesprek gaan
De coaches gaan tijdens de oefening met de deelnemers in gesprek. Wat hebben zij nodig om van een 7 een 8 te maken? Ook geven zij soms wat praktische handvatten. “Je wordt wat je denkt”, zegt Dennis bijvoorbeeld. “Je bent zelf de enige die dat kan veranderen.” Ook wijst hij af en toe op rode vlaggen. “Dat is wel een ‘let op’-moment”, zegt hij tegen iemand die vertelt over een veel te hoge werkdruk. “Wat gebeurt er nu als je privé een tegenslag krijgt?” Hij vertelt dat hij zelf ook een periode in zijn leven heeft gehad waarin hij dacht dat zijn werk het allerbelangrijkste voor hem was. “Maar als je ouder wordt, kijk je daar toch wat anders tegenaan.”

Corina op ’t Hoog, HR-businesspartner bij Yonder, vertelt dat praten over mentale uitdagingen een belangrijk onderdeel van het programma is. “Mensen hebben tegenwoordig veel ballen hoog te houden, zowel op het werk als privé. De combinatie van beide kan hen te veel worden. Praten over je mentale uitdagingen draagt bij aan de bewustwording en zorgt voor een betere groepsbinding.”

Arnold Hagenaar, directeur bij Yonder Onderwijs en Kinderopvang, weet uit eigen ervaring hoe belangrijk het is om over mentaal bewustzijn te praten. “Ik maak dingen soms ook te groot in mijn hoofd”, zegt hij. “Ik heb bijvoorbeeld wel eens een presentatie gehouden die helemaal in de soep liep. Dat heeft veel met mij gedaan. Sinds die tijd zie ik er altijd tegenop om op een podium te staan, bijvoorbeeld tijdens diploma-uitreikingen. Door daar open over te zijn, ga je patronen bij jezelf herkennen en is het gemakkelijker om hulp te vragen. Dat gun ik iedereen.”

Focussen
Terug naar de trainingsmiddag. De groep heeft inmiddels weer plaatsgenomen en Dennis vertelt over de concentratiecirkels. In cirkel 1 werk je vanuit een flow. Je bent geconcentreerd en alles lijkt vanzelf te gaan. In cirkel 2 krijg je met afleiders te maken. Je bent lekker aan het werk en ondertussen komt er e-mail binnen, krijg je een telefoontje of word je afgeleid door een gedachte, zoals ‘ik moet nog boodschappen doen’. Dit gebeurt vaak de hele dag door. In cirkel 3 gaat het anders dan verwacht, waardoor je niet in een focus komt. “Dit kost veel mentale energie”, vertelt Dennis. “Want je probeert je telkens te focussen, maar het lukt niet.” In cirkel 4 ben je in je hoofd bezig met succes of falen. Je hebt gedachtes zoals: ‘Gaat dit wel lukken?’. Dat zorgt voor stress. In cirkel 5 ben je ook bezig met de gevolgen: ‘Misschien word ik wel ontslagen’. In cirkel 6 ben je mentaal afgehaakt. Je vraagt je af: ‘Wat doe ik hier?’. “Het is de kunst om je te focussen op je primaire taak”, zegt Dennis. “En dat is te trainen.”

Vervolgens neemt coach Carel het stokje over. Hij vertelt over de werking van het brein. Hij legt bijvoorbeeld uit hoe acute en chronische stress ontstaan, hoe je het herkent en wat je ertegen kunt doen. “Hoe vaker je deze oefening herhaalt, hoe beter het gaat”, zegt hij. Ook gaat hij in op het herkennen van stress. Hij heeft daar een pakkend citaat bij, namelijk: ‘Als ik meer naar het gefluister van mijn lichaam had geluisterd, dan had mijn lichaam niet zo hoeven te schreeuwen’.

Programma
Corina vertelt dat alle medewerkers van Yonder Onderwijs en Kinderopvang het programma Mentaal (zelf)bewustzijn aangeboden krijgen. Het programma bestaat uit een kick-off gevolgd door een e-learning. Vervolgens krijgen de deelnemers in kleine groepen deze verdiepingstraining en het traject wordt afgesloten met een individueel gesprek, voor de mensen die daar behoefte aan hebben. “Het individuele gesprek is bedoeld om samen te reflecteren op het hele traject. Er kan dan ook gekeken worden of mensen na dit traject nog iets anders nodig hebben.”

“We hebben dit programma samen met Good Work ontwikkeld”, vertelt ze. “Good Work heeft namelijk veel ervaring met trainingen over mentale kracht. Dat sloot goed aan op wat wij wilden. Vervolgens hebben wij samen, in een co-creatie, het programma verder doorontwikkeld zodat het past bij de doelgroep en het ritme van een schooljaar.”

Meer grip krijgen
Corina hoopt dat mensen door dit programma meer grip krijgen op hun mentale (zelf)bewustzijn. “De deelnemers krijgen bijvoorbeeld zes mentale basisvaardigheden aangereikt. Dit zijn handvatten om bij jezelf te herkennen of het goed met je gaat. Ook leer je hiermee hoe je kunt bijsturen, zodat je gelukkiger wordt op alle fronten.”

Arnold vertelt bovendien dat het programma een onderdeel is van een groter geheel. “We zijn bijvoorbeeld ook al begonnen met groepsgewijze reflectiegesprekken en we willen gaan starten met groepsgewijze ontwikkelgesprekken. Zo willen we ervoor zorgen dat mentaal bewust zijn een normaal en vast onderdeel van onze organisatie wordt.”

VR-brillen
In het trainingslokaal is ondertussen een spectaculair onderdeel van de training aangebroken: de oefening met de VR-bril. “Jullie worden straks in een zeer stressvolle situatie gebracht”, zegt Dennis. De deelnemers hebben in de e-learning geleerd hoe zij met stressvolle situaties om kunnen gaan. Ter herinnering projecteert de coach de 6 mentale basisvaardigheden nog een keer op het bord en spreekt ze met de groep door. “Jullie worden in groepen van 2 tot 3 personen onderverdeeld”, vertelt Dennis. “Eén iemand krijgt de VR-bril op en anderen staan ernaast om te coachen. Spreek vooraf met elkaar door hoe je in een stressvolle situatie geholpen wil worden.”

Vervolgens gaan de brillen op. Dit zorgt meteen voor veel rumoer. “Nee, dit ga ik niet doen”, zegt iemand die net de bril heeft opgezet. Ook de andere deelnemers ervaren stress. Ze merken dat ze beginnen te trillen of dat ze zwetende handen krijgen. De deelnemers hebben de opdracht gekregen om over een plank heen te lopen. Maar met de VR-bril op valt dat niet mee.

Tot rust komen
Het is nu de kunst om tot rust te komen en te bedenken welke mentale vaardigheden helpend kunnen zijn. De deelnemers hoeven dit niet alleen te doen. Ze kunnen hun collega om hulp vragen. Langzaam maar zeker lukt dat steeds beter. Vrijwel iedereen slaagt erin om – stapje voor stapje – over de plank te lopen, al dan niet ondersteund door een collega.

Na deze oefening volgt er nog een oefening die gericht is op focus en samenwerking. De middag wordt afgesloten met een evaluatie. “Wat hebben jullie van deze middag opgestoken?” vraagt Dennis. “Ik heb geleerd om meer te relativeren”, zegt iemand. “Ik maak me vaak veel te druk. Ik moet leren om vaker te denken: ‘Het is maar werk’.” Iemand anders zegt dat ze zelf weinig heeft met de ademhalingsoefeningen uit de training. “Ik ontspan vooral door te gaan sporten. Ik realiseer me nu dat ik dat vaker moet gaan doen.”

Positief verrast
Tot slot wil iemand nog iets zeggen over de training als geheel. “In het begin zei ik dat ik hier alleen zat omdat het moest. Daar wil ik nog wel even op terugkomen, want jullie hebben mij positief verrast. De afgelopen 3,5 uur zijn echt omgevlogen. Het was niet alleen inhoudelijk goed. Ik vond het ook prettig hoe jullie het overbrachten. Ik heb hier veel aan gehad.”