GHOR: ‘De zorg opschalen? We willen dat zij afschalen bij een crisissituatie’

Veel evenementen worden steeds groter en vragen steeds meer van de witte keten. Voor de GHOR Zaanstreek Waterland en Ambulance Amsterdam is de grens nu bereikt. “Het klopt niet dat wij met extreem warm weer steeds meer ambulances sturen, terwijl een organisatie ook maatregelen kan nemen om slachtoffers te voorkomen.”

Het begon in 2019 met de Dam tot Damloop. Dit is het grootste hardloopevenement van Nederland. “Bij zo'n groot sportevenement gebeurt er altijd wel wat", zegt Simon Visser, expert opgeschaalde zorg en evenementen bij de Ambulance Amsterdam. Toch ging het in 2019 helemaal mis. Het was warmer dan verwacht en toch zouden alle 45.000 deelnemers ‘gewoon’ starten. Een groot medisch dorp en meerdere koelbaden stonden paraat.

Niet voor niks: de laatste kilometers kreeg de ene na de andere deelnemer een hitteberoerte. Zij werden opgevangen in het medisch dorp door artsen en EBHO-ers. Veel deelnemers moesten overgebracht worden naar het ziekenhuis. Al snel konden de negen ambulances, die standaard bij het evenement staan, het niet meer aan.

Het ambulance-bijstandsplan werd in werking gesteld. Dit betekent dat ook ambulances uit andere regio’s van het land worden opgeroepen om te assisteren. In het totaal zijn er 20 ambulances ingezet, die 46 ritten hebben gehad. Toch werd er pas vrij laat besloten om geen nieuwe deelnemers meer te laten starten. Alleen de laatste 4.000 deelnemers zijn niet meer van start gegaan. Ria Logtenberg, manager van het nieuwe GHOR-bureau dat vanaf 2020 het evenement zou voorbereiden, dacht: "Zo nooit meer. We moeten echt meer aan risicobeheersing gaan doen om dit in het vervolg te voorkomen.”

Kun je uitleggen waarom je wilde dat het roer omging?
Ria: “Omdat iedereen in deze regio recht heeft op goede ambulancezorg. Het kan toch niet zo zijn dat mensen zelfs in andere regio’s in een noodgeval langer op een ambulance moeten wachten, omdat wij in Zaandam een sportevenement hebben.

Bovendien had ik net de uitzending van Zembla gezien over een overleden slachtoffer van een hitteberoerte bij de Dam tot Damloop in 2016. Daarbij werd er vooral naar de hulpverlening gekeken en wat daar beter moest. Maar er werd niet gekeken hoe je die hitteberoertes kunt voorkomen."

Simon: “En ik was ook wel verbaasd over de reactie van de organisatie. Zij zeiden: ‘Het evenement is stilgelegd, omdat de zorg het niet meer aankan'. Maar we hebben 46 ritten gehad. De zorg kan veel aan, maar zo’n groot aantal slachtoffers is gewoon niet acceptabel.”

Hoe zijn jullie hier vervolgens mee om gegaan?
Ria: “We zijn met de organisatie in gesprek gegaan en hebben verteld dat we dit niet nog een keer willen meemaken. Wij gaan niet meer opschalen als er een verhoogd risico op hitteberoertes is. We willen dat de organisatie bij een verhoogd risico maatregelen neemt en eventueel ook het evenement afschaalt, zodat zij voorkomen dat zoveel mensen een hitteberoerte krijgen.”

Hoe weet je dat er een verhoogd risico is op een hitteberoerte?
Simon: “Bij de Dam tot Damloop is het risico op hitteberoertes altijd al hoger dan bij veel andere evenementen. Dat komt omdat het een sportevenement is in de 3e week van september. Dan is het vrijwel altijd warm. En hoe warmer het is, hoe drukker het wordt.”

Ria: “Om het risico op hitteberoertes vast te stellen, worden de temperatuur en de luchtvochtigheid meten. Hoe hoger de temperatuur en de luchtvochtigheid, hoe groter de kans op een hitteberoerte. Op basis van die waardes heeft de organisatie een eerste escalatieladder gemaakt met maatregelen die zij nemen in aanloop naar het evenement. ”

Hoe heeft de organisatie gereageerd?
Ria: “Voor een organisatie is het nooit leuk om een evenement af te schalen. En dat merken we ook in de gesprekken die we met hen hebben. Zij hebben er vooral moeite mee dat we een goed bedoeld sportevenement als 'een gevaar voor de gezondheid' bestempelen.

Bovendien blijkt het lastig om het patroon te doorbreken waarbij er vertrouwd wordt op de overheid en de hulpdiensten die toch wel opschalen. Dus als ik vroeg: welke maatregelen gaan jullie nemen bij een bepaalde risicowaarde? Dan kwamen ze vaak met oplossingen die te maken hadden met het opschalen van de zorg. Ik had soms het gevoel dat ik een vastgelopen grammofoonplaat was. Ik bleef maar herhalen: bij een verhoogd risico schaalt de zorg niet op, maar schalen jullie af."

Welke maatregelen kunnen zij nemen om het risico te verkleinen?
“Dat kan van alles zijn. Je kunt bij een verhoogd risico bijvoorbeeld vroeger lopen als het dan nog koeler is, minder deelnemers laten starten, een grotere spreiding aanbrengen in de starttijden zodat je makkelijker kunt ingrijpen, meer water verstrekken langs de route of bijvoorbeeld de tijdwaarneming stoppen. Dat laatste zorgt ervoor dat minder mensen het uiterste uit zichzelf halen om hun persoonlijk record te verbeteren. Daarmee wordt het risico op wat hitteberoertes kleiner.”

Ben je tevreden met de escalatieladder zoals die er nu ligt?
“De ladder is nog niet af. Maar ik ben wel blij met de stappen die we tot nu toe gezet hebben. Er is voor mijn gevoel nog één ding dat mist. Wat doen we als er – ondanks alle maatregelen – toch veel slachtoffers vallen? De eerste mensen die een hitteberoerte krijgen, zijn als het ware de kanaries in de mijn. Dat moet nog toegevoegd worden aan de ladder. Het gaat om de-escalatie.”

Wie besluit tijdens het evenement dat je overgaat op een hogere trede?
“Niemand. De escalatieladder is gebaseerd op objectieve feiten. Dus als de temperatuur boven een bepaalde waarde komt, geldt automatisch een bepaalde trede en moet de organisatie extra maatregelen nemen. In het uiterste geval wordt het evenement afgelast. Wellicht is het verstandig dat bij dat besluit de burgemeester betrokken wordt – ook verzekeringstechnisch.”

Eigenlijk vreemd dat hier nog nooit eerder over nagedacht is. Hoe verklaar je dat?
Simon: “Ik heb het gevoel dat dat komt omdat we in Nederland niet goed evalueren. Bij grote incidenten wordt er al snel gedacht dat dit het noodlot is. Mensen nemen vrijwillig een risico om naar een sportevenement te gaan en een ongeluk kan dan gebeuren. Of er wordt na een groot incident een schuldige aangewezen, waarna er koppen moeten gaan rollen. Er wordt te weinig gekeken wat de oorzaak was, en welke maatregelen je kunt nemen om het risico bij volgende evenementen te verkleinen.”

Ria: “En mensen vinden het vaak moeilijk om met slecht nieuws om te gaan. Zij zijn zo bezig om van het evenement een succes te maken, dat het moeilijk is om te accepteren dat het stopt. Ik ben bijvoorbeeld eens betrokken geweest bij de Amterdam City Swim. Voor de veiligheid van de deelnemers, werd de waterkwaliteit gemeten. Uit die metingen bleek dat de waterkwaliteit slecht was, en dat het evenement niet door kon gaan. Toch ging de organisatie door met de voorbereidingen en gingen ze meer metingen doen. Ik heb het gevoel dat dat komt omdat mensen tijd nodig hebben om het slechte nieuws te verwerken.”

En waarom is zo'n escalatieladder een handig hulpmiddel?
Ria: “Omdat dat de emotie uit de discussie haalt. Er is dan niemand die het besluit hoeft te nemen om af te schalen en het feest te verpesten. Het besluit om af te schalen is gebaseerd op feiten en scenario's die je vooraf hebt doorgesproken. Dat maakt het gemakkelijker om het ook daadwerkelijk te doen.”

Simon: “En het zou helemaal mooi zijn als je je bij een trede al beseft, welke maatregelen je moet gaan nemen als het nog warmer wordt en de situatie nog verder escaleert. Dat betekent dat je je al hebt ingesteld op het nemen van de volgende maatregelen. Dat maakt het gemakkelijk om het ook daadwerkelijk te doen, als dat nodig is.”