Veiligheid dodenherdenking Waalsdorpervlakte: ‘We hebben een professionaliseringsslag gemaakt’

De dodenherdenking op de Waalsdorpervlakte is een burgerinitiatief dat jaarlijks zo’n 3.000 bezoekers trekt. Het wordt live uitgezonden op televisie. Hoe zorg je ervoor dat dit evenement veilig is, ondanks het beperkte budget? We liepen een middagje mee met plaatsvervangend hoofd veiligheid Sam Stephanus, en kregen een kijkje achter de schermen.

Vrijwel iedereen kent de 4-mei herdenking op de Waalsdorpervlakte van de beelden op televisie. Op deze plek, waar tijdens de Tweede Wereldoorlog meer dan 250 mensen gedood zijn, luidt elk jaar een Bourdonklok. Ongeveer 3.000 mensen trekken dan in een stille tocht langs het monument om de duizenden mensen te herdenken die tijdens de oorlog gestorven zijn.

Het is minder bekend dat deze herdenking helemaal door burgers georganiseerd wordt. Er zit geen (overheids)instantie achter die het financiert. Burgers, bedrijven en maatschappelijke organisaties zetten zich vrijwillig in om de herdenking in goede banen te leiden. Er worden veel maatregelen genomen om de veiligheid te garanderen, zoals camerabeveiliging, drones, een inrijdbeperking, een commandopost, noem maar op. Hoe bekostig je al die maatregelen, terwijl er nauwelijks budget is?

Hogere eisen
“We hebben daar de afgelopen jaren belangrijke stappen in gezet”, zegt Donald van Pelt, voorzitter van het Erepeloton Waalsdorp. Het Erepeloton Waalsdorp is de vereniging die de herdenking organiseert. “De herdenking is een burgerinitiatief dat vlak na de oorlog ontstaan is. De kennis over de organisatie is van vader op zoon doorgegeven. Dat is altijd goed gegaan. Maar de laatste jaren is de gemeente hogere eisen gaan stellen. Daarom hebben we besloten om meer veiligheidsprofessionals bij de organisatie te betrekken.”

Een van die professionals is Folkert Roosjen. In het dagelijks leven werkt hij als beveiligingsadviseur bij de Rijksoverheid. Sinds 3 jaar is hij hoofd veiligheid van het Erepeloton. “Ik heb allereerst een beveiligingsplan geschreven”, vertelt hij. “Ik kwam tot de conclusie dat ‘communicatie’ nog een aandachtspunt was. Vervolgens ben ik in mijn eigen netwerk op zoek gegaan naar mensen en organisaties die op vrijwillige basis een bijdrage willen leveren.” Folkert heeft de afgelopen jaren veel partners aan het Erepeloton weten te binden. Zo maakt de organisatie nu gebruik van een commando-voertuig van het ministerie van Justitie & Veiligheid en de communicatie wordt verzorgd door R&S Communications.

Goede verdeling
Een opvallend kenmerk is dat veel verschillende organisaties een bijdrage leveren. “We hebben de taken goed verdeeld, zodat de bijdrage die partijen leveren behapbaar blijft”, vertelt Donald. “Iedereen is verantwoordelijk voor een specifieke taak en al die partijen samen zorgen voor één veilige herdenking.” Folkert: “Al die schakels worden op de dag zelf met elkaar verbonden door ons plaatsvervangend hoofd veiligheid Sam Stephanus. Zij is daar echt een meester in. Zij is de spin in het web op de dag zelf.”

Om dit een keer te ervaren, loop ik een middag met Sam mee. We hebben om 13.00 uur afgesproken bij het BHV-gebouw waar ook een tent staat voor de ontvangst van alle vrijwilligers. Terwijl ik aan het wachten ben, raak ik aan de praat met Lynn van Rennes van het evenementenbureau PINO. “We leveren dit jaar voor de tweede keer een bijdrage”, vertelt ze. “We lopen mee en ondersteunen waar dat kan. De vrijwilligers van het Erepeloton hebben de afgelopen tientallen jaren veel ervaring opgedaan. We willen de komende jaren steeds meer van die kennis op papier zetten en bijvoorbeeld vastleggen in draaiboeken. Zo zijn de processen beter geborgd, ook voor toekomstige generaties.”

Studenten Integrale Veiligheid
Terwijl ik een broodje aangeboden krijg, zie ik dat Sam al aangefietst komt. Ze is al de hele ochtend in de weer. Ze is nu naar de tent toegekomen om mij te ontvangen én om de studenten Integrale Veiligheidskunde van De Haagse Hogeschool te verwelkomen.

“Ik ben 3 jaar geleden zelf ook via de studie Integrale Veiligheidskunde bij de herdenking terecht gekomen”, vertelt ze. “Het eerste jaar was ik veiligheidsobservant, het tweede jaar teamleider en nu heb ik als plaatsvervangend hoofd veiligheid de planvorming mogen schrijven en geef ik op de dag zelf operationeel leiding aan de veiligheidsorganisatie. Dus ik heb er steeds meer taken bijgekregen, ook in de voorbereiding.”

Sam vertelt dat de herdenking verschillende kenmerken heeft waar ze rekening mee moest houden in de planvorming. Zo vindt de herdenking plaats in een open gebied. Dus er zijn relatief veel toegangspaadjes waar de organisatie zicht op moet houden. Ook is het vooraf niet duidelijk hoeveel mensen er zullen komen. “Wij hebben de planvorming voorgelegd aan de adviseurs van de hulpdiensten. Zij hebben getoetst of het aan alle mogelijke scenario’s voldeed. Een van die scenario’s was bijvoorbeeld een auto die inrijdt op de menigte. Wij hebben dat ondervangen door gebruik te maken van inrijbeperkende maatregelen van Safe City Solutions.”

Terwijl Sam aan het vertellen is, zie je aan haar gezicht dat ze geniet van deze dag. “Het is bijzonder om een bijdrage te mogen leveren”, vertelt ze. “En het is gaaf om te zien dat alles loopt, zoals we dat vooraf bedacht hebben.”

Veiligheidsobservanten
Dan is het tijd om weer aan de slag te gaan. De studenten Integrale Veiligheidskunde werken vandaag als veiligheidsobservant. Ze krijgen hesjes aangereikt door hun teamleiders, mogen vragen stellen en krijgen nog enkele laatste instructies mee. De sfeer is ontspannen, gemoedelijk en toch ook serieus.

Tijdens het uitreiken van de hesjes spreek ik onder andere teamleider Ben Kelder. Hij is derdejaars student aan de opleiding Integrale Veiligheidskunde. “We hebben voorafgaand aan deze dag allemaal een spotterstraining gekregen”, vertelt hij. “Zo weten we waar we op moeten letten. Je gaat daardoor op een andere manier naar het publiek kijken. Je bent continu op zoek naar afwijkend gedrag.”

Kippenvel-moment
Ben heeft vorig jaar ook als observant meegedraaid. Het meest indrukwekkende moment was wat hem betreft de eregroet, helemaal aan het einde van de dag. “Als alle bezoekers weg zijn, mogen alle vrijwilligers nog een eregroet brengen bij het monument. Het is dan pikkedonker en je staat daar samen met alle anderen die een bijdrage hebben geleverd. Dat vind ik echt een kippenvel-moment.”

Maar zover is het nu nog niet. Sam roept de groep bijeen voor een rondleiding over het terrein. Op verschillende plekken blijft ze staan en legt ze de studenten uit wat het publiek hier wel of juist niet mag doen. “Beste mensen, dit paadje is een sluiproute”, zegt ze bijvoorbeeld. “Dus als je hier mensen ziet lopen, dan kun je hen aanspreken. Zij moeten achter aansluiten in de rij.” Na de rondleiding draagt Sam de groep weer over aan de teamleiders. Ze moet zelf door naar het volgende element.

Operationele briefing
“Wij gaan nu naar de operationele briefing”, zegt ze tegen mij. We komen in een zaal waar alle partners samenkomen, zoals de gemeente, de beveiliging, de brandweer, Het Rode Kruis, noem maar op. Voorzitter Donald opent de bijeenkomst en daarna neemt Sam het stokje over. Ze begint met enkele huishoudelijke mededelingen. “We hebben een Coördinatie- en Communicatiecentrum waarin de liaisons van de verschillende partners samenkomen. Vorig jaar kwamen hier veel mensen schuilen vanwege het slechte weer. Zij namen ook meteen een kijkje in de commandopost. Daardoor werd het daar iets té gezellig. We hebben nu de maatregel genomen dat er na 17.00 uur geen gasten meer welkom zijn. Zo kan het CCC zich beter concentreren.”

Ze deelt ook het situatiebeeld. Er zijn geen specifieke dreigingen. Het is wel belangrijk om het weer in de gaten te houden. “De temperatuur is nu prima en er is weinig kans op neerslag. Maar zodra de zon onder is, gaat de gevoelstemperatuur snel naar beneden. Daardoor neemt de kans op onderkoeling toe. Dus zorg ervoor dat je warm aangekleed bent.”

Het Rode Kruis
Dat de temperatuur een belangrijk aandachtspunt is, weet ook Titia Mooi, coördinator van Het Rode Kruis. “We hebben wel eens een herdenking meegemaakt waarbij het overdag 20 tot 30 graden Celsius was. Veel bezoekers hadden toen korte kleding aan. Maar als de zon onder gaat, koelt het razendsnel af. We hebben die avond 30 tot 40 dekens uitgedeeld tegen de kou. Ook hebben we mensen aangesproken die in de rij stonden en niet goed gekleed waren op het koude weer. We hebben hen geadviseerd om naar huis te gaan, voor hun eigen veiligheid.”

Titia vertelt dat Het Rode Kruis vanavond aanwezig is met 31 hulpverleners op de posten, 4 bikers, 2 inzetleiders, 4 mensen voor de verbindingen en 2 mensen voor de techniek. “Normaal gesproken krijgen we een onkostenvergoeding voor onze inzet”, zegt ze. “Voor deze herdenking maken we een uitzondering. Het is een vrijwillige, onbetaalde inzet.”

Ze vertelt dat de kou niet het enige risico is waar ze rekening mee gehouden heeft in de voorbereiding. “Het is een groot ontoegankelijk terrein. Dat betekent dat er veel plekken zijn waar geen ambulance kan komen. Daarom hebben we een ambulance-team ter plaatse en een ambu-gator. Dit is een voertuig waarop mensen dezelfde zorg kunnen krijgen als op een ambulance. Bovendien kunnen we patiënten hiermee vervoeren.”

Terug naar de operationele briefing. Sam legt uit hoe de communicatielijnen lopen en licht het ontruimingsplan toe. Ze laat een rasterkaart van het gebied zien. “We gebruiken de rastercodes voor het doorgeven van de locaties”, vertelt ze. Ook licht ze het nieuwe systeem van de parkeerkaarten toe. “Alle parkeerkaarten zijn voorzien van een telefoonnummer”, vertelt ze. “Dus je kunt de eigenaar altijd bellen, als er een auto in de weg staat.”

Commando-voertuig
Na de briefing nemen we een kijkje in het CCC. Dit is een commando-voertuig dat beschikbaar is gesteld door het ministerie van Justitie & Veiligheid. Het voertuig bestaat uit twee delen: een overlegruimte en een meldkamer waar de verschillende diensten kunnen inloggen op hun eigen systemen. De wand hangt vol met beeldschermen waar camerabeelden te zien zijn. “De camera’s werken op thermische straling”, vertelt Hans Brian van de Dienst Vervoer en Ondersteuning (DV&O). “Ze richten zich automatisch op mensen. Naast de vaste camera’s hebben we ook drones in de lucht hangen. Zo hebben we toezicht op het hele gebied.”

In de overlegruimte zijn de verschillende diensten druk bezig met de laatste voorbereidingen. Ik tref hier onder andere Roza Borren van het evenementenbureau PINO. Zij vertelt dat het Erepeloton het hele jaar door een website bijhoudt. “Ik heb de website omgebouwd zodat het meer gericht is op de herdenking van vanavond”, vertelt ze. “Er staat nu meer praktische informatie op, bijvoorbeeld over de bereikbaarheid. Mocht er iets bijzonders zijn, bijvoorbeeld een weersomslag, dan communiceren we daar meteen over op de website en de social media-kanalen. We roepen mensen dan op om daar rekening mee te houden.”

OvD-Bz
Naast haar zit Roos Schipaanboord, Officier van Dienst – Bevolkingszorg (OvD-Bz) van de gemeente Wassenaar. Ze heeft net contact gehad met de locoburgemeester die de hele avond bereikbaar is voor noodsituaties. “Ik ben vooral aanwezig vanuit een preventief kader”, vertelt ze. “Dus mochten er ongeregeldheden zijn, dan kan ik snel schakelen met de aanwezige veiligheidsdiensten in het CCC en met de burgemeester. Hij kan dan bijvoorbeeld een noodbevel afkondigen en de rol van burgervader of boegbeeld op zich nemen. Ook kan hij het gebied aanwijzen als veiligheidsrisicogebied. Dat geeft de politie de bevoegdheid om mensen preventief te fouilleren en voertuigen te controleren. Dit heeft als doel om de openbare orde te herstellen en te beschermen. De inzet van maatregelen gaat altijd in afstemming met de andere veiligheidsdiensten.” Gelukkig zijn dat soort maatregelen op dit moment totaal niet aan de orde. Roos heeft de locoburgemeester alleen even kort gesproken om een update te geven. “Zo houden we de lijnen kort.”

Jacht, Skeet en Trapclub
De laatste check die Sam doet, is een rondje langs de parkeerplaatsen. We gaan eerst naar de parkeerplaats die beschikbaar is gesteld door de Jacht, Skeet en Trapclub Waalsdorp. We ontmoeten daar de bestuursleden van de vereniging. “We zijn tijdens de herdenking dicht”, vertellen ze. “Dus het is een kleine moeite om de parkeerplaats ter beschikking te stellen. Het is mooi om op deze manier een kleine bijdrage te kunnen leveren.” De parkeerplaats is alleen toegankelijk voor genodigden. “Ik verwacht dat de laatste genodigden om 21.30 uur het parkeerterrein verlaten”, zegt Sam. “Dus ik verwacht dat jullie het terrein dan kunnen afsluiten.”

Sam checkt ook de andere parkeerplaatsen. Die worden bewaakt door de studenten Weerbaarheid die verbonden zijn aan het aan het Haagsch Studenten Schutters Korps (HSSK). Ze informeert hoe het gaat. “Er staan nog twee auto’s op het terrein die hier niet mogen zijn”, zegt een van de studenten. Sam legt contact met de OvD-Bevolkingszorg en overlegt wat ze daar het beste mee kunnen doen: wegslepen, beboeten of gedogen.

De laatste check die we doen is bij de ingang. Ook deze wordt bewaakt door de studenten Weerbaarheid. Het is nog vroeg op de avond. Toch staan er al mensen te wachten.

Nog meer organisaties
Tot slot sluit ik aan bij het avondeten. In een grote tent kunnen alle vrijwilligers een maaltijd krijgen. Tijdens het eten wordt het me pas echt duidelijk hoeveel mensen zich verbonden hebben aan het Erepeloton. Zo ontmoet ik bijvoorbeeld het team van de Vlambewaking. Zij zijn al de hele dag in de weer om een installatie op te bouwen, die er vanavond voor zorgt dat de fakkels branden. Ze hebben net een laatste test gedaan en zijn klaar voor de plechtigheid.

Ook ontmoet ik zes mensen van het bedrijf Securo Beveiliging. “We hebben vorig jaar voor het eerst meegedaan”, vertelt managing director Roy Bregman. “Het is mooi dat we een bijdrage kunnen leveren.” Het beveiligingsbedrijf werkt nauw samen met de veiligheidsobservanten van de opleiding Integrale Veiligheidskunde. “De studenten zien over het algemeen veel en doen veel meldingen in de app. Wij geven daar opvolging aan. Daarna geven we hen een terugkoppeling. Zo krijgen zij een steeds beter gevoel voor meldingen die wel of niet relevant zijn.”

Rust
Na het eten komt er voor mij een einde aan het kijkje achter de schermen. Alle vrijwilligers nemen hun posities in en ik meng me tussen het publiek. Dan pas merk je hoeveel rust er in het publiek is. Natuurlijk, je ziet als bezoeker alle veiligheidsprofessionals staan. Je loopt langs de politie, de brandweer, de marechaussee, Het Rode Kruis, noem maar op. Maar je hebt geen idee wat er allemaal in hun hoofden omgaat, hoe ze voorbereid zijn en welke processen er allemaal achter de schermen spelen. Er heerst alleen maar rust. En dat voelt goed, want daardoor kun je je helemaal focussen op hetgeen waarvoor je gekomen bent: het herdenken van de slachtoffers en het brengen van een eregroet bij het monument.