Leiderschap: ‘Dapperheid om het echte gesprek aan te gaan’

Wordt er binnen jouw organisatie veel geroddeld en is de communicatie slecht? “Dan weet je als manager dat je een goed gesprek gemist hebt", zegt trainer en antropoloog Jitske Kramer. In haar workshop laat ze de deelnemers ervaren wat een autocratisch besluit met hen doet en legt ze uit hoe het ook anders kan.

De workshop ‘Besluiten nemen doe je zo!’ tijdens het online festival Deep Democracy begint met een plaatje van een ijsberg. Boven water prijkt het groepsbewuste. Dit zijn de dingen waarvan iedereen weet dat ze spelen. Onder water zit het groepsonbewuste. Dit zijn de dingen waar niet iedereen van op de hoogte is, ook wel een onderstroom genoemd.

Groepswijsheid
“Onder water zit veel wijsheid en potentieel", zegt Jitske Kramer, trainer antropoloog en eigenaar van Human Dimensions. “Die groepswijsheid helpt je om betere besluiten te nemen. Door die waterlijn te laten zakken, gaan mensen zeggen wat er gezegd moet worden en kun je gebruik maken van die kennis.”

Voor buitenstaanders is het vaak redelijk eenvoudig om de onbesproken onderwerpen te benoemen. Waarom is het dan toch zo moeilijk om daar binnen organisaties open over te praten? “Mensen stellen dat uit, want zodra je er een stem aan geeft dan moet je er ook iets mee. Je collega's gaan er dan iets van vinden en gaan er wel of juist niet iets mee doen.

Dus als je de waterlijn laat zakken, doe dat dan wel op een moment en in een tempo dat de groep het aankan. Anders zul je merken dat mensen het alsnog uit de weg gaan, en bijvoorbeeld reageren met ‘daar herken ik me niet in'.”

Besluitvorming
Dan is het tijd om zelf te ervaren hoe gemakkelijk er een onderstroom kan ontstaan. Om dit te illustreren vertelt Jitske een verhaal. “Er was eens een koning met een prachtig groot rijk. Op een dag besloot hij dat het tijd was voor een visie, een stip op de horizon. Hij ging wandelen op de hei en sloeg er boeken op na. Vervolgens nam hij een besluit: vanaf heden gaan we alleen nog maar aardappelen verbouwen.

Hij riep zijn volk bijeen en legde hen uit wat hij had besloten en waarom. Aan het einde van zijn presentatie zei hij: ‘Als er nog iets is, dan weet je me te vinden. Mijn deur staat altijd open'.”

Demonstreren
Jitske richt zich weer tot de groep. “Nu zijn jullie het volk. Wat gaan jullie doen?” Dan blijkt dat vrijwel niemand van plan is om aardappels te gaan verbouwen. De een zegt: “Ik ga niks doen". De ander zegt: “Ik ga demonstreren". Slechts een enkeling zegt: “Ik ga wel aardappels verbouwen, want ik wil het een kans geven.”

“Dit is precies wat er gebeurt als een leider een autocratisch besluit neemt. De menselijke impuls is om hier geen gehoor aan te geven. Als mensen wel doen wat de leider zegt, dan komt dat omdat ze het een goed besluit vinden óf omdat ze vinden dat ze moeten doen wat de leider zegt.”

Echte gesprek
“Zijn er ook mensen die met de koning gaan praten?” vraagt Jitske. “Hij heeft immers gezegd dat zijn deur altijd open staat.” Slechts een enkele deelnemer van de workshop durft dat aan. En wat ga je dan tegen hem zeggen? “Ik ga hem bellen en zeggen dat ik graag wortels wil verbouwen. Ik ga vragen of dat ook kan.”

Iemand anders zegt: “Ik ga hem vragen waarom hij dit besluit heeft genomen". Jitske: “Maar dat heeft hij toch al uitgelegd? Als je hem dat vraagt, dan pakt hij zijn presentatie er nog een keer bij. Toch is dit wel de kern waar het om draait. Mensen durven niet te zeggen waar het echt om gaat. Ze draaien er omheen. Het vraagt om dapperheid van twee kanten om het echte gesprek aan te gaan.”

Vervolgens laat ze een plaatje zien met daarop het sabotagegedrag dat mensen gaan vertonen als de minderheid niet gehoord wordt. Dit begint met grapjes maken en excuses verzinnen en mondt uit in opzettelijk tegenwerken en vertrekken. “Merk je dat mensen dit gedrag gaan vertonen? Dan weet je dat je een goed gesprek gemist hebt. En hoe langer je wacht om dat gesprek te voeren, hoe verder zij opschuiven naar de verkeerde kant.”

Luisteren
De oplossingen zijn: mensen inspraak geven en naar hen luisteren. “En bij inspraak geven, is het wel altijd de vraag: hoeveel inspraak hebben mensen werkelijk? Ben je echt van plan om naar hen te luisteren? Of heb je de grondstoffen stiekem al besteld?”

Tot slot zegt Jitske dat luisteren niet automatisch betekent dat je het sabotagegedrag van mensen vergoelijkt. “Luisteren betekent bovenal dat je het verhaal vanuit hun perspectief wilt horen zodat je dat kunt meenemen in je besluitvorming.”

Wil je de stem van de minderheid meenemen in je besluitvorming? Dit kan met de methode deep democracy. In het tweede deel van de workshop legt Jitske uit hoe dat werkt. Klik hier om het artikel daarover te lezen.