Deskundigen zien de signalen vaak wél

Elke ramp begint met enkele signalen. Waarom zien we die signalen meestal niet? En waarom wordt er zo weinig met de eerste waarschuwingen gedaan?

“Het ‘nieuwe normaal’, zo kunnen we onze samenleving inmiddels wel noemen. Maar zelden was een nieuw normaal zo abnormaal. Wie had in november van 2019 kunnen bedenken dat we vier maanden later gedwongen thuis moesten blijven. Weinigen dachten dat, net zo min als dat in 1999 iemand bedacht dat een vuurwerkfabriek in een woonwijk wel eens tot een ramp zou kunnen leiden. Weinigen bedachten zich in 2008 dat auto’s ook als wapen konden dienen bij grote evenementen, zoals Koninginnedag. En toch alle rampspoed die mensen meemaken kennen signalen. Signalen die we negeren of wegredeneren, zeker door veel leiders van bedrijven, instellingen en in de politiek. Waar komt dit hiaat in hun leiderschap toch vandaan? Niemand schijnt het zich af te vragen.

Waarschuwing negeren
Waren er november 2019 geen signalen dat er iets gruwelijk misging in China? Wellicht nog niet, maar het was oogarts Li Wenliang die eind december waarschuwde voor een besmettelijke ziekte die ernstige longontstekingen veroorzaakte. Als ’beloning’ voor zijn waarschuwing kreeg hij een berisping van de Chinese autoriteiten vanwege het maken van onjuiste beweringen op internet. Het gebeurt vaker, een deskundige constateert een groot risico, waarschuwt hiervoor en wordt genegeerd of bestraft. Vaak weggezet als onheilsprofeten of zwartkijkers.

Waarom doen leiders in organisaties of in de politiek dit eigenlijk? De reden is waarschijnlijk eenvoudiger dan we zelf bedenken. Reageren op mogelijke ellende levert simpelweg geen populariteit op. We moeten de zaak niet ‘willen dichtregelen’ of ‘100% veiligheid bestaat nu eenmaal niet’, zijn de dooddoeners die de waarschuwende partij vaak nog even over zich heen krijgt.

Reddende engel
Tot het moment dat de zaak wel helemaal uit de klauwen is gelopen. Het wrange is dat diezelfde leiders, die eerder faalden in het nemen van preventieve maatregelen, ineens de kans schoon zien om de rol op zich te nemen van de reddende engel. Althans de meeste. Onder het motto ’never waste a good crisis’ weten zij er maatregelen door te drukken die het anders nooit zouden halen. Het bijzondere is dat hen aanspreken op beleid, wat mogelijk tot problemen heeft geleid, wordt gezien als disloyaal. Opnieuw komt de leider dan met oneliners als ’dit helpt niet de crisis te managen’ of ‘kunnen we ons even focussen op de inhoud van het probleem’. Als waarschuwende partij je gelijk halen, vergeet het maar. Niemand zal het je in dank afnemen.

Daarom zou het goed zijn om in leiderschapstrainingen en managementopleidingen de aspecten luisteren en doorvragen meer te benadrukken. Elementen zoals het uitstellen van je oordeel zouden als essentieel onderdeel van leiderschap moeten worden gezien. Zeker in de fase waarin iemand komt met een waarschuwing over mogelijke risico’s of problemen. Toegegeven je mist je ‘hour of glory’ maar je maakt de wereld er als leidinggevende wel een veiliger van. De winst van proactief leiderschap.”

Ton Heerschop, directeur crisisbeheersing Parcival