Interview
Maaike Tindemans
Tekst:
Maaike Tindemans
Verwachte leestijd: 8 min

Burgemeester Venlo: ‘We waren in een stille GRIP-4 beland’

"We wisten dat we aan de vooravond stonden van een ongekend grote crisis", zegt burgemeester Antoin Scholten als hij terugdenkt aan februari. Hoe wist hij de rust te bewaren in de regio Limburg-Noord? En hoe hield hij de discipline hoog, ook na de versoepelingen?

‘Zorg dat mensen zich aan de coronaregels houden.’ Dit is een belangrijke opdracht waar Antoin Scholten, burgemeester van Venlo, nu al een half jaar voor staat.

Het afgelopen half jaar was het regelmatig spannend. Zo ontstond er drukte aan de Duitse grens. En met Hemelvaart dreigde Venlo overspoeld te worden met Duitse kooptoeristen. Aan de burgemeester en zijn woordvoerder Robert Bouten de opdracht om ervoor te zorgen dat het draagvlak voor de maatregelen hoog bleef.

Wat was het moment dat voor jullie de crisis begon?
Antoin: “Op 28 januari. Binnen het Veiligheidsberaad ben ik verantwoordelijk voor de GHOR. Vanuit die rol kreeg ik het verzoek om me op het ministerie te melden. Daar heb ik voor het eerst Jaap van Dissel een hand geschud. Hij vertelde dat het coronavirus een infectieziekte is in de categorie A. Dat betekende dat het ministerie ons aanwijzingen kon gaan geven, die we moesten opvolgen. Om eerlijk te zijn was dat nieuw voor mij. We hebben dat nog nooit eerder meegemaakt. Van Dissel legde uit dat een paar jaar geleden zo’n 9.500 mensen in Nederland zijn overleden door een ernstig griepvirus. Maar het coronavirus is besmettelijker en er is geen vaccin. ‘Dus als we niets doen, zal een veelvoud aan mensen hieraan overlijden’, was zijn boodschap. We waren in een stille GRIP-4 beland.”

Ik kan me voorstellen dat u schrok. Wat heeft u gedaan?
“Als eerste heb ik Hubert Bruls gebeld. Hij is voorzitter van het Veiligheidsberaad. Hij besloot om het Veiligheidsberaad bij elkaar te roepen. Via het RIVM kregen we een doorkijkje van alles wat ons mogelijk te wachten stond. Het was toen al duidelijk dat we aan de vooravond stonden van een ongekend grote crisis.

Na dat eerste overleg was het spannend waar de eerste uitbraak zou zijn. We hadden verwacht dat onze veiligheidsregio als eerste getroffen zou worden. Er waren namelijk signalen dat iemand uit het dorp Vlodrop het virus had opgelopen. Maar we werden ingehaald door de actualiteit. De eerste besmetting kwam in Tilburg aan het licht. Vanaf dat moment begon de crisis echt.”

Er volgde veel landelijke maatregelen. Hoe vertaalde zich dat naar regionaal beleid?
“Om een voorbeeld te geven: op 13 maart werd landelijk de lockdown afgekondigd. Maar de horeca was nog open. De burgemeester van Tilburg zag de druk in zijn regio toenemen. Veel mensen kwamen vanuit België naar de Nederlandse horeca. Op zondag 15 maart is er veel telefonisch overleg geweest met de voorzitters van veiligheidsregio’s en de meest betrokken ministers. Dat was spannend, want het kabinet had er ook voor kunnen kiezen om alleen de horeca in Brabant en Limburg te sluiten. Het kabinet besloot dat de horeca in heel Nederland dicht moest. Daar waren wij al van op de hoogte voordat het landelijk werd uitgesproken.”

Hoe zorgde je in die periode voor een goede crisiscommunicatie?
Robert: “Het allerbelangrijkste was dat we goede afspraken hadden met de media. Die samenwerking was echt fantastisch. Als we zendtijd wilden, dan kregen we die. De lokale omroep had elke vrijdag een talkshow, waar Antoin te gast was. Dit programma werd vervolgens ook uitgezonden door de andere lokale zenders in de regio. Dat gaf ons de kans om de boodschap duidelijk over te brengen.”

Hoe zorgde je ervoor dat de boodschap op een goede manier over kwam en dat er draagvlak kwam voor de maatregelen?
"We hebben het geluk met een burgemeester die altijd rustig blijft. Antoin vertelde op een rustige manier hoe verschrikkelijk hij het vond wat er allemaal gebeurde. Ook gaf hij betekenis aan de ontwikkelingen en sprak hij de mensen aan op hun verantwoordelijkheid.

Wat erg veel indruk maakte, was dat hij in de derde week van maart zelf ziek werd. De media sprong daar bovenop. Hij nam toen een video op vanuit huis, dat via Facebook is gedeeld. Daarin was hij open en eerlijk. Dat maakte extra veel indruk, omdat het nu de burgemeester zelf was die het overkwam.”

Wat waren de spannendste momenten tijdens deze crisis?
Antoin: “Het toezicht aan de grens. Venlo is een grensgemeente met veel kooptoeristen uit Duitsland. We kunnen de grens niet sluiten. We kunnen mensen wel adviseren om terug te gaan. Als mensen toch doorrijden, kunnen we hen niet tegenhouden.

'Al snel kreeg ik een boos telefoontje van minister Grapperhaus'

Al snel kreeg ik een boos telefoontje van Ferdinard Grapperhaus, minister van Justitie en Veiligheid. Hij had gehoord dat iedereen bij de grens gewoon doorreed. Dat kon niet. Hij wilde dat ik wegen ging blokkeren en hij zou het gaan overleggen met premier Mark Rutte.”

Hoe hebben jullie dit opgelost?
Robert: “Het bleek één groot misverstand te zijn. Een verslaggever van het ANP was naar de grens toegegaan en zag daar een enorme file staan. Deze file leek lang omdat iedereen werd aangehouden en aangesproken. Daarmee dacht de journalist, gezien de file, dat heel veel Duisters naar Nederland en naar onze regio kwamen. Dat beeld klopte niet. Zonder de coronamaatregelen was de file aan de grens bij een controle 100 keer zo lang geweest."

Hoe heb je dat beeld kunnen keren?
“Ik heb de journalisten geadviseerd om een kijkje te nemen in de binnenstad van Venlo. Daar was het uitgestorven. Voor de meeste journalisten viel toen het kwartje. We waren er wel degelijk in geslaagd om de drukte in de binnenstad te beperken. Alleen die ene journalist van het ANP hebben we niet meer kunnen overtuigen. Hij bleef vasthouden aan het beeld dat hij zelf had gezien.”

Toch was het in de week voor Hemelvaart plotseling erg druk in de binnenstad…
Antoin: “Ja, daar schrokken wij zelf ook van. We wisten niet meteen waar dat vandaan kwam. Al snel bleek dat een tv-ploeg van de Duitse zender WDR Venlo had bezocht. Zij hadden Venlo in beeld gebracht als het walhalla voor elke toerist. Zij lieten zien dat er hier geen wachtrijen waren, geen mondkapjesplicht, volop parkeerplaatsen en hoge kortingen. WDR is een zender met miljoenen kijkers.”

Hoe hebben jullie dat opgelost?
“We hebben de Duitse media actief opgezocht. Ik ben zelf op de Duitse televisie geweest. Daar heb ik de Duitsers vriendelijk, maar toch ook dringend verzocht om Venlo te mijden. Ik heb aangegeven hoe verschrikkelijk ik het vind dat we hiermee te maken hebben. Maar het is even niet anders. Duitsers zijn van nature erg gezagsgetrouw. Ik denk dat dat voor een deel verklaard waarom daar zo goed gehoor aan gegeven is.”

De binnenstad van Venlo in het weekend na Pinksteren

Robert: “En na Hemelvaart hebben we een open brief aan de Duitse regionale media gestuurd. Hierin bedankten we de Duitsers omdat zij Venlo met Hemelvaart gemeden hadden. We vroegen hen om dit vol te houden en ook met Pinksteren niet naar de stad te komen. Dit heeft veel media-aandacht opgeleverd. Antoin werd zelfs uitgenodigd bij het televisieprogramma Beau.”

Als veiligheidsregio zijn jullie verantwoordelijk voor het coronabeleid in de hele regio Noord-Limburg. Dat gaat verder dan alleen de gemeente Venlo. Hoe ging dat?
Antoin: “Wij zijn verantwoordelijk voor het uitvoeren van de noodverordening. Hier staan aanwijzingen van het kabinet in die we gewoon moeten opvolgen. Een voorbeeld daarvan is het sluiten van de horeca eind maart. Daar is geen discussie over mogelijk. Dat moeten we gewoon uitvoeren. Daarnaast zijn er maatregelen waarbij er ruimte is voor een lokale invulling. Die maatregelen bespreek ik met de 14 andere burgemeesters uit onze regio. Dus het klopt dat wij als veiligheidsregio de regie hebben. Maar achter de schermen vindt er wel degelijk overleg plaats.”

Robert: “Ik moet zeggen dat ik deze constructie in het begin wel lastig vond. Een normale crisis is meestal maximaal twee dagen. Dit bleef maar doorgaan én we kregen landelijke aanwijzingen. Het heeft in het begin moeite gekost om alle gemeentes op één lijn te krijgen.”

Kunnen jullie daar een voorbeeld van geven?
Antoin: “De weekmarkten bijvoorbeeld. Sommige weekmarkten konden tijdens de lockdown niet doorgaan, omdat het daar onmogelijk was om 1,5 meter afstand te houden. Maar er waren ook weekmarkten die verplaatst werden naar een groter plein, waar de bezoekers wel afstand konden houden. Die markten konden wel doorgaan.”

Het was moeilijk om goed uit te leggen waarom de ene weekmarkt wel door mocht gaan en de andere niet

Robert: “Die verschillen maakten het moeilijker om met een krachtige boodschap naar buiten te komen. Want: waarom mag de ene weekmarkt wel en de andere niet? Hoe langer de crisis duurde, hoe meer uitzonderingen er kwamen en hoe moeilijker het werd om dat soort verschillen goed uit te leggen.

Tegelijkertijd merkte ik ook dat een overvloed aan media-aandacht plotseling kon verdwijnen. Pinsteren was daar een goed voorbeeld van. Met Hemelvaart waren alle ogen op ons gericht. Dus na Pinksteren zaten we opnieuw klaar om alle vragen te beantwoorden. Maar het bleef stil. We hebben vrijwel geen telefoontjes gehad. Toen bleek dat het tijdens Pinksteren erg druk was aan de Zeeuwse stranden. Dus alle journalisten waren naar Zeeland gegaan.”

Als veiligheidsregio moesten jullie ook maatregelen nemen in gemeentes buiten Venlo. Hoe hebben jullie dat ervaren?
Antoin: “Goed. Soms zag je in bepaalde gebieden problemen ontstaan. Dat gold bijvoorbeeld voor het Designer Outlet Roermond. De ene winkel in dat centrum wilde open blijven. De ander wilde sluiten. Na overleg in de veiligheidsregio hebben we besloten het hele centrum te sluiten. Zo zag je tijdens de crisis vaker op bepaalde plekken druk ontstaan."

De veiligheidsregio besloot om het Designer Outlet Roermond tijdens de lockdown te sluiten

Robert: “En de woordvoering over dat besluit lag bij mij. Ik merkte dat dat niet altijd voor iedereen even duidelijk was. Het was namelijk een besluit van de veiligheidsregio en niet van de gemeente.”

In mei werden de maatregelen versoepeld. Hoe zorgden jullie ervoor dat burgers en ondernemers zich aan de regels bleven houden?
Antoin: “Je bereikt het meeste door het gesprek met mensen aan te gaan. Ik herinner me bijvoorbeeld dat de horeca weer open mocht. We zagen toen meteen dat een paar cafés zich niet aan de maatregelen hielden. We hebben deze ondernemers uitgenodigd op het gemeentehuis voor een stevig gesprek. Daarna zijn we opnieuw gaan monitoren. We zagen dat veel ondernemers zich keurig aan de afspraken hielden. Er waren een paar excessen, waarbij we hebben ingegrepen. Eén horecazaak heeft voor twee weken zijn deuren moeten sluiten.

Venlo in juli. Veel horeca-ondernemers hielden zich keurig aan de afspraken

De kern is altijd geweest dat we niet meteen wilden bekeuren, maar eerst het gesprek aangingen. Dat geldt niet alleen voor de horeca, maar ook voor de privé-feesten. In veel gevallen hielp dat gesprek om draagvlak te krijgen. Tegelijkertijd moeten we ook erkennen dat wij de regio zijn waar de meeste boetes zijn uitgedeeld. We hebben bijvoorbeeld veel bedrijven beboet die te veel arbeidsmigranten in kleine busjes vervoerden. Dat waren soms situaties die ook voor de coronacrisis niet toelaatbaar waren geweest. Daar hebben we tegen opgetreden.”

Hoe kijken jullie terug op deze crisis?
Antoin: “Met trots. Ik ben trots op de stad en de veiligheidsregio Limburg-Noord. De eerste golf van de coronacrisis was zwaar. En het is verschrikkelijk dat er zoveel mensen aan corona zijn overleden. De verhalen van mensen die op de IC hebben gelegen of die vrienden hebben verloren hakken erin. Toch ben ik trots op de goede manier waarop we door deze crisis heen zijn gekomen.”

Hoe verklaar je dat dit zo goed gelukt is?
Robert: “Omdat we altijd open en eerlijk zijn geweest. We hebben niet om de hete brei heen gedraaid. We zeiden hoe het was. Dat gaf duidelijkheid.”

Wat zijn de lessen die je tijdens dit deel van de crisis hebt geleerd?
Robert: "Dat het tijdens een crisis belangrijk is om snel een vast team te vormen. Binnen de veiligheidsregio werkten we in een crisisteam. Er waren op een paar posities af en toe wel wat wisselingen. En dat maakte het wel eens lastig met een overdracht.

'Het is belangrijk om de humor erin te houden'

En ik heb gemerkt hoe belangrijk het is om - ondanks alle ellende - de humor erin te houden. Je kunt je voorstellen dat we soms zware overleggen hadden, waarin de spanningen hoog opliepen. Het is dan een verademing om ook even samen te lachen, bijvoorbeeld over iemand die niet in de gaten heeft dat zijn microfoon aanstaat bij de video-call met alle hilariteit als gevolg. Dat geeft wat lucht aan het overleg, waardoor je daarna weer samen verder kunt.”

De coronacrisis duurt nu al maanden. Al die tijd hebben de gemeenteraden niets te zeggen gehad over de aanpak van de coronacrisis. Hoe kijk je daarop terug?
Antoin: “Natuurlijk is dat ongemakkelijk. Wij nemen als veiligheidsregio besluiten en geven geld uit. De gemeenteraden voelen zich soms wat ontheemd.

'Gemeenteraden voelen zich soms wat ontheemd'

Om hen tegemoet te komen, hebben we voor de zomer een verslag gemaakt waarin we verantwoording afleggen. Hierin kan iedereen bijvoorbeeld lezen dat de gemeente Venlo 2 miljoen euro voor de crisisbeheersing heeft gereserveerd. Ook hebben we een webinar gehouden waarin iedereen de kans kreeg om vragen te stellen.”

Maar gemeenteraden willen natuurlijk niet alleen geïnformeerd worden. Ze willen ook zeggenschap over de crisisaanpak.
Antoin: “Het staat de gemeenteraden vrij om ons te adviseren. En we luisteren naar de adviezen die we krijgen. Ook willen we altijd uitleggen waarom we bepaalde besluiten hebben genomen. Maar bij GRIP 4 is de crisisbeheersing wel echt een taak van de veiligheidsregio en daar leggen we achteraf verantwoording over af.”

En zijn we nu beter voorbereid op een tweede golf?
Robert: “Ik hoop dat we niet nog een lockdown krijgen, want bij een tweede golf zal het nog lastiger zijn om goed uit te leggen waarom het nog een keer belangrijk is om allemaal binnen te blijven.”
Antoin: “En een tweede lockdown zou een ellende voor het bedrijfsleven betekenen. Maar ook wij kunnen natuurlijk niet in een glazen bol kijken. Er is onzekerheid, en dat geldt niet alleen voor ons. De hele wereld heeft hiermee te maken.”

Robert: “Het enige wat we kunnen zeggen is dat het een keer weer voorbij is.”
Antoin: “En dat we alles doen om elkaar - zeker in deze tijd – te ondersteunen."

17 september 2020