Burgemeester Edam - Volendam: ‘Ik snap de weerstand tegen de coronaregels wel'

“Alleen strenger handhaven is niet de manier om het virus tegen te gaan”, zegt Lieke Sievers, burgemeester van Edam-Volendam. “We moeten mensen ook perspectief bieden. Op landelijk niveau is daar nu onvoldoende aandacht voor.”

De rijksoverheid spreekt Nederland streng toe op dit moment. Iedereen moet zich beter aan de coronaregels houden. Gebeurt dat niet, dan volgen er sancties. Winkels en cafés kunnen worden gesloten en mensen die zich niet aan de quarantaineplicht of aan de 1,5 meter afstand houden, kunnen worden beboet.

“Ik snap wel dat dit weerstand oproept in de samenleving”, zegt Lieke Sievers, burgemeester van Edam-Volendam. “Mensen staan al een behoorlijke tijd onder druk en proberen zich daaraan te ontworstelen. Ik zou liever willen dat we als overheid ook laten zien wat er allemaal wél kan. Dat brengt de energie weer terug in de samenleving. Dat biedt mensen houvast en geeft weer perspectief.”

Maar er worden nu veel regels overtreden. Hoe kan de overheid hier wel op een goede manier mee omgaan?
“Ik merk dat veel mensen de regels overtreden, omdat ze niet weten hoe ze binnen de regels wel op een goede plezierige manier met elkaar samen kunnen leven. Voor hen is alleen handhaving niet de oplossing. We moeten hen ook helpen zodat ze gaan zien welke mogelijkheden er wél zijn.”

Kunt u een voorbeeld geven van activiteiten die weer wel kunnen?
“We hebben in onze gemeente het vijftigjarig huwelijksfeest van 9 echtparen gevierd. Dat ging helemaal volgens de coronaregels en dat werkte hartstikke goed. De mensen hebben het echt heel fijn gehad. Het is mooi dat dat weer kan.

En ik zie ook dat andere organisaties in onze gemeente het erg goed doen. Het zwembad werkt met tijdssloten en in de horeca gaan mensen aan tafels zitten in plaats van staan. We komen er achter dat het zo ook kan en dat dit een prettige manier is om elkaar te ontmoeten.

Ook als gemeenteraad komen we natuurlijk regelmatig bij elkaar. Vóór de coronacrisis bleven we na afloop altijd even samen informeel napraten. Dat informele contact is belangrijk. Maar vanwege corona waren we hiermee gestopt. Nu gaan we toch weer met die informele ontmoeting na afloop starten, alleen dan in een grotere ruimte én zittend aan tafels, waarbij drankjes en hapjes worden gebracht. Het is even omdenken en doet een beroep op iedereen, maar uiteindelijk ga je zo toch weer mogelijkheden zien.”

Betekent dit dat u tegen een strengere handhaving bent?
“Ik ben tegen strenger handhaven alléén. Daarmee leg je namelijk erg veel focus op de dingen die niet mogen en schiet de samenleving in een kramp. Zeker als de overheid vooral gaat dreigen met sancties, roep je het verzet als het ware op en wordt het voor mensen steeds moeilijker om het nog goed te doen.

En geen misverstand: natuurlijk moet je als overheid ook grenzen stellen. Maar mijn basishouding is wel dat de meeste mensen deugen of willen deugen. Zij willen graag het goede doen. Wij hebben als overheid de taak om hen daarin te faciliteren, bijvoorbeeld door het gesprek aan te gaan en de juiste voorbeelden aan te dragen."

In welke situaties zou u liever niet ingrijpen?
"Om een voorbeeld te geven: laatst kwam een caféhouder in onze gemeente er achter dat een van zijn personeelsleden besmet was met het coronavirus. Hij schrok daarvan en heeft zijn zaak meteen gesloten. Vervolgens hebben al zijn personeelsleden een coronatest gedaan. Pas toen bleek dat alle anderen negatief waren, ging de zaak weer open. Ik vind het krachtig dat hij daarin zelf zijn verantwoordelijkheid heeft genomen. Ik ben ervan overtuigd dat de ondernemer daarmee meer respect en sympathie krijgt van de samenleving dan bij een sluiting door de overheid.

En begrijp me niet verkeerd. Ook wij treden op als het moet. En ook wij hebben te maken met ondernemers en burgers die de regels bewust overtreden en feesten organiseren met veel teveel mensen te dicht op elkaar. We maken het zelfs mee dat mensen op de uitkijk staan zodat iedereen kan wegduiken als de politie eraan komt. Het komt ook voor dat BOA’s worden bejegend op een manier die niet door de beugel kan. Daar heb ik geen goed woord voor over en daar treden we tegen op. Maar ik besef ook dat het grootste deel van de bevolking goede intenties heeft en zoekende is. Het is belangrijk dat wij hen daarbij ondersteunen.”

Hoe zit dat op een hoger niveau? Vindt u dat u van de rijksoverheid voldoende ruimte krijgt om lokaal de juiste maatregelen te nemen?
“Daar zit wel spanning op. Sinds het begin van de crisis geldt er een landelijk voorbereide noodverordening die in alle regio’s hetzelfde is. In grote lijnen betekent dit dat het rijk het beleid bepaalt. Ik begrijp heel goed dat dit in het begin van de crisis, met de extreme druk op de IC-zorg, nodig was.

Maar nu is er een andere situatie. Er is niet alleen een corona-gezondheids-crisis. Er is een forse maatschappelijke, economische en psycho-sociale crisis. De rijksoverheid zegt inmiddels ook dat het beleid regionaal en lokaal verschillend kan worden toegepast. Maar in de praktijk wordt er nog veel bepaald door het rijk en daarbij ligt er te veel focus op het bestrijden van het virus. Er is wat mij betreft echt te weinig aandacht voor die andere thema’s: er zijn wat mij betreft veel meer grondrechten en daarmee samenhangende maatschappelijke problemen in het geding”.

Waarom is de lokale overheid daar beter toe in staat?
“Dat heeft met de structuur te maken. De veiligheidsregio’s vallen onder de verantwoordelijkheid van het Ministerie van Justitie en Veiligheid. Daardoor ligt er zoveel nadruk op handhaving: de insteek van de crisisaanpak is mede daardoor landelijk met name repressief.

Als lokale en regionale overheid zijn we op dit moment beter in staat om het in een breder perspectief te benaderen. Het hele college in de gemeente met alle portefeuilles is betrokken. Zo creëren we randvoorwaarden waardoor mensen ondanks COVID-19 toch op een zo goed mogelijke manier met elkaar kunnen samenleven. We ondersteunen de creativiteit en innovatie en bewaren de rust. Daarnaast kunnen we onze eigen inwoners goed bereiken met passende informatie op de juiste toon en in de juiste vorm en mate”.

Centraal beleid zorgt wel voor duidelijkheid. Bent u niet bang dat er een wirwar aan regels ontstaat als gemeentes de ruimte nemen om het beleid op hun eigen manier in te vullen?
“Daar ben ik niet bang voor, want als gemeenten zijn we prima in staat om regionaal, onder andere in de veiligheidsregio's, met elkaar samen te werken. En het lokale gezag is belangrijk omdat wij op dit niveau direct zien waar de problemen ontstaan. Een landelijke maatregel is bijvoorbeeld dat iedereen zo veel mogelijk thuis moet werken. Op lokaal niveau zien we dat dit tot problemen kan leiden. Mensen vereenzamen of ze kunnen niet thuiswerken omdat hun gezinssituatie dat niet toelaat. Daarom is het belangrijk dat werkgevers deze mensen de mogelijkheid geven om toch veilig naar het werk te komen. Ook zo voorkom je dat de samenleving in een kramp schiet.

Wij nemen de ruimte om dat soort problemen lokaal aan te pakken, want elke gemeente is anders. Volendam staat voor andere uitdagingen dan bijvoorbeeld Zwolle of Rotterdam. Lokaal kunnen we ervoor zorgen dat we de juiste maatregelen nemen om het virus te bestrijden én dat we oog hebben voor de brede belangen van iedereen.”

Het virus is nu redelijk onder controle. Wat is de juiste koers als we afstevenen op die tweede golf?
“Juist als het aantal besmettingen stijgt, wordt het nóg belangrijker om de samenleving te versterken én die weerstand tegen de maatregelen te voorkomen. Juist dan hebben we elkaar nodig om samen een tweede golf te voorkomen.”

Misschien wordt er nooit een vaccin gevonden. Wat zou dat betekenen voor de samenleving op de lange termijn?
“Virussen zullen er altijd zijn. Toch vind ik niet dat we op de lange termijn naar een 1,5 metersamenleving toe moeten. Dat is geen samenleving, maar een isolatie-leving. Ik vind het bijvoorbeeld erg triest als het gevolg is dat jongeren hun oma geen knuffel meer mogen geven.

Ik ben ervan overtuigd dat we op de lange termijn een manier vinden om met virussen om te gaan. Misschien vinden we bijvoorbeeld een methode waarmee we zelfdiagnose kunnen toepassen. Dit betekent dat mensen die besmet zijn zelf meteen in quarantaine kunnen gaan.

Het betekent bovendien dat mensen aan elkaar kunnen laten zien dat ze niet besmet zijn. En als het zichtbaar is dat twee mensen het virus niet hebben, dan betekent dat dat zij elkaar weer gewoon een hand kunnen geven of omhelzen. Mensen zijn sociale wezens. We hebben dat contact nodig, zeker op de lange termijn.”

Dat betekent dat het 'normale leven' misschien nooit meer terug komt.
“Je kunt je afvragen of het leven voor corona wel ‘normaal’ was. Voor corona kon het allemaal niet op. We vlogen voor een habbekrats de hele wereld over en organiseerden steeds meer en steeds grotere evenementen. En we konden eten wat we wilden. We vertrouwden erop dat de medische wereld al onze gezondheidsproblemen wel kon oplossen.

Het coronavirus heeft ons laten zien dat er grenzen zijn. En het heeft ons laten zien dat we zelf verantwoordelijk zijn voor de keuzes die we maken. Het laat ons de realiteit onder ogen zien.

En de crisis heeft ons laten zien dat we er allemaal belang bij hebben als iedereen zijn verantwoordelijkheid neemt. Alleen op die manier krijgen we het virus onder controle. En dat geldt natuurlijk voor alles. Als we allemaal onze voortuin goed bijhouden, krijgen we samen een mooie stad. En dat betekent ook dat we de buurman helpen als het hem even niet lukt.

Bovendien heeft de dreiging van het virus laten zien waar het echt om draait in het leven. Dus misschien brengt deze crisis uiteindelijk ons als mensen wel dichter bij elkaar.”