Interview
Maaike Tindemans
Tekst:
Maaike Tindemans
Verwachte leestijd: 7 min

Opvang Oekraïners: ‘Zorg dat je de doelgroep leert kennen’

Vrijwel alle Nederlandse gemeentes hebben het afgelopen jaar Oekraïense vluchtelingen opgevangen. Samen met de gemeente Opsterland en welzijnsorganisatie Code Hans blik ik terug. Wat ging er goed? Wat had beter gekund? En wat zijn de geleerde lessen?

“Voor ons begon de oorlog in maart met de berichten in de media”, vertelt Janet Haagsma, adviseur welzijn en preventie bij de gemeente Opsterland. “We kregen meteen veel vragen van de inwoners. We hebben toen een crisisteam opgezet en we hebben de welzijnsorganisatie Code Hans gevraagd om ons te helpen. Zij hebben namelijk veel ervaring met het ondersteunen van statushouders.”

“Wij waren toen al bezig met het ondersteunen van Oekraïense vluchtelingen die onze gemeente binnengekomen waren via de kerken”, vertelt Regina ter Steege, vrijwilliger bij Code Hans. “Via de organisatie Friese Rijders haalden de kerken busjes vol met vluchtelingen op. Zij kregen onderdak bij particulieren thuis.”

Jullie kregen dus vanuit de gemeente het verzoek om een grotere groep Oekraïense vluchtelingen te gaan ondersteunen. Wat vonden jullie in die eerste fase belangrijk?
Janet: “Dat de vluchtelingen een zelfstandige woonruimte zouden krijgen.” Regina: “We hadden in de gemeente Opsterland al enige ervaring met Oekraïense vluchtelingen die opgevangen werden bij mensen thuis. We zagen al dat dit voor de lange termijn geen houdbare situatie was.”

Piter Kistemaker, beleidsadviseur openbare orde en veiligheid & procesregie bij de gemeente: “Wij hebben toen besloten om ons te richten op twee type huisvesting, namelijk de gemeentelijke gebouwen en de zelfstandige woonruimtes die particulieren aanboden. Veel particulieren stelden bijvoorbeeld hun B&B beschikbaar. Dat soort locaties zijn wel geschikt voor een langere periode.”

Code Hans-vrijwilliger Wim doet een kleine krachttraining met een Oekraïense vluchteling

Dennis Bakker, ondersteuner openbare orde en veiligheid: “We zagen toen de kracht van de gemeenschap. Iedereen stond meteen klaar en dat doen ze nog steeds. Ook als er nieuwe huisvesting nodig is, denken inwoners ontzettend goed mee. Dat is onmisbaar omdat zij ín de gemeenschap staan. Daardoor zijn zij veel beter op de hoogte van alles wat er speelt en wat er mogelijk is.”

Janet: “En het bijzondere was dat veel woningen ook geschikt waren voor huisdieren. Veel woningen in de rest van het land waren dat niet. Dus toen we ons aanbod kenbaar maakten aan de veiligheidsregio, kregen we vooral veel vluchtelingen met honden en katten toegewezen. Er zat zelfs één zwangere hond bij. We werden al snel dé verblijfplaats voor Oekraïense huisdieren.”

Jullie stonden als organisatie voor een behoorlijke opgave. Hoe hebben jullie dit aangepakt?
Jos Allersma, medeoprichter van Code Hans: “We zijn snel begonnen. Ik weet nog dat we op maandag 14 maart ons eerste overleg hadden. De gemeente had al wat voorwerk gedaan. Zij hadden ons een lijst gegeven van vrijwilligers die zich hadden aangemeld. We hebben meteen met drie vrijwilligers een coördinatiegroep samengesteld. Hun eerste taak was om alle vrijwilligers die zich hadden aangemeld te bellen en te vragen wat zij voor de vluchtelingen konden betekenen. Op deze manier konden we een goede match maken tussen de mogelijkheden die de vrijwilligers konden bieden en de hulpvraag van de vluchtelingen. De donderdag na ons eerste overleg gingen de eerste vrijwilligers al aan de slag.”

'De vrijwilligers werden gekoppeld aan de Oekraïense gezinnen'

We hebben de gemeente ingedeeld in drie gebieden, elk onder leiding van één coördinator van de coördinatiegroep. De vrijwilligers in deze gebieden werden gekoppeld aan de Oekraïense gezinnen en de coördinatoren hadden eens per week een overleg om ervaringen uit te wisselen, vraagstukken te bespreken en samen te zoeken naar oplossingen. Als de coördinatiegroep geen oplossing had, werd dat teruggekoppeld naar de gemeente.”

Ik kan me voorstellen dat jullie voor uitdagingen kwamen te staan. Waar liepen jullie zoal tegenaan?
“Dat de huisvesting niet altijd paste bij de wensen en verwachtingen van de vluchtelingen. Veel vluchtelingen kwamen oorspronkelijk uit de stad. Wij brachten hen met een taxibusje naar een mooie woonboerderij. Zij reageerden wel eens met: ‘Hier gaan wij niet wonen’. Zij konden zich niet voorstellen dat een woning op het platteland geschikt voor hen zou zijn.”

Janet: “Wij waren verrast door die reactie, want zelf houden we natuurlijk van het leven op het platteland. We hadden er niet bij stilgestaan dat anderen daar anders tegenaan kijken.”

Code Hans-collega Marissa (rechtsvoor) neemt afscheid van drie Oekraïense vluchtelingen die verhuizen naar een andere plek in Nederland

Piter: “Dat betekende dat we ook tijd moesten investeren om het contact met de huizeneigenaren goed te houden. Sommigen hadden al een aantal keer hun woning klaar gemaakt en een koelkast voor de vluchtelingen gevuld. Maar keer op keer zeiden de vluchtelingen dat zij liever naar de Randstad wilden. We hebben wel eens een bosje bloemen bij de huizeneigenaren langsgebracht om hen te bedanken dat ze toch telkens weer klaarstonden. Sommigen hebben maanden moeten wachten voordat ze de eerste vluchtelingen konden verwelkomen. Als je woonruimte beschikbaar stelt, dan wil je ook graag helpen. Gezien de acute situatie is het dan soms teleurstellend dat je zo lang moet wachten voordat je echt iets kunt doen.”

Waren er meer uitdagingen waar jullie tegenaan liepen?
Jos: “Het was lastig dat de vluchtelingen in het begin geen bankrekening konden openen. Daardoor kon de gemeente geen leefgeld aan hen overmaken. We hebben dat opgelost door het leefgeld bij hen langs te brengen.” Regina: “Dat had als voordeel dat we in contact bleven met de gezinnen en dat we hoorden hoe het met hen ging.”

Piter: “Ook was het lastig dat de veiligheidsregio van ons verwachtte dat we binnen 3 uur een opvangplek voor de vluchtelingen geregeld hadden. Dat ging 24 uur per dag, 7 dagen in de week door. We hebben een klein team, dus we konden niet in shifts werken. Dat betekende dat we zelf altijd bereikbaar moesten zijn om weer nieuwe plekken voor de vluchtelingen te vinden.

'De vluchtelingen hadden tijd nodig om te landen'

Op een gegeven moment hebben we dit opgelost door gebruik te maken van een kampeerboerderij. Daar konden de mensen een aantal dagen verblijven totdat we een definitieve locatie voor hen gevonden hadden. Op die boerderij liepen we weer tegen nieuwe uitdagingen aan. Er werden hier 3 of 4 gezinnen tegelijk opgevangen. Zij hadden vaak allemaal honden die door elkaar heen liepen. Dat ging niet altijd goed. Ook kregen ze een voedselpakket aangeboden door de Voedselbank. Daar zaten allemaal producten in die ze niet kenden en die ze dus ook niet wilden eten. Bovendien merkten we dat de mensen, na zo’n lange reis, echt de tijd nodig hadden om te landen.”

Ben van Bolhuis, klantmanager bij de gemeente: “Ook was het lastig dat er in het begin nog geen goede regeling was voor het verstrekken van leefgeld. Er zaten hiaten in de regeling, we kregen regelmatig wijzigingen door, er waren weinig controlemogelijkheden en er was geen infrastructuur voor het verstrekken van het leefgeld. We moesten alles van a-tot-z opzetten, zoals het maken van aanvraagformulieren in het Engels en in het Oekraïens. En we wilden zeker weten dat de informatie en de vertaling klopte.”

Wat was de sleutel tot het succes bij het aangaan van al die uitdagingen?
Ben: “We kregen hulp van een Oekraïense dame. Daar hebben we echt heel veel aan gehad. Als wij nieuwe informatie hadden, konden wij het haar laten weten. Zij zorgde ervoor dat die informatie verstrekt werd aan de Oekraïners en zij kon ook aan hen uitleggen wat die nieuwe informatie voor hen betekende. En we hebben veel gehad aan onze samenwerking met Code Hans. In het begin waren wij moeilijk vindbaar voor de vluchtelingen. Via Code Hans kwamen ze toch bij ons terecht.”

De voedselpakketten werden aangepast aan de Oekraïense eetgewoontes. De pannenkoekenmix maakte bijvoorbeeld plaats voor boekweit.

Regina: “Die Oekraïense dame heeft ook veel voor ons betekend. Via haar hoorden we waar de mensen tegenaan liepen. Een van haar eerste klusjes was bijvoorbeeld om een Oekraïense lijst te maken van de producten die de mensen in de voedselpakketten aantroffen. Zo wisten ze wat het was en wat ze ermee konden. Later zijn de voedselpakketten aangepast zodat ze beter bij de Oekraïense eetgewoontes passen. De pannenkoekenmix is er bijvoorbeeld uitgehaald en heeft plaats gemaakt voor boekweit.”

Wat hebben de vrijwilligers van Code Hans gedaan om de vluchtelingen een zachte landing te geven en goed te ondersteunen?
“Veel. In het begin lag de focus op huisvesting en eten. Later wilden ze ook werken en bezig met hobby’s. Daardoor kwamen zij, maar wij ook, voor nieuwe uitdagingen te staan. Om te kunnen werken, moet je bijvoorbeeld verzekerd zijn. Het heeft ons veel tijd en energie gekost om uit te zoeken hoe zij dat het beste konden regelen. En áls we wisten hoe het zat, kwam er vaak een landelijke regeling. Daardoor was al ons uitzoekwerk voor niets geweest.

Dat gold ook voor andere zaken. Veel Oekraïners wilden bijvoorbeeld weten of hun rijbewijs in Nederland nog wel geldig was. Als ze het CBR of de RDW belden, kregen ze foutieve informatie. We hebben dus eindeloos veel moeten pionieren om alles geregeld te krijgen.

Een groep Oekraïense vluchtelingen vaart mee op een Skûtsje tijdens de Houtvaart (17 augustus 2022)

De vrijwilligers hebben de Oekraïners ook persoonlijk geholpen om van alles te regelen. Zij merkten dat het ‘t beste werkte als zij naast de Oekraïners gingen zitten en hen stap voor stap door het proces heen begeleidden. Veel vluchtelingen hadden bijvoorbeeld een DigiD nodig. De SMS-code die zij nodig hadden om de DigiD te activeren, kwam meestal niet op hun telefoon binnen, omdat ze nog een Oekraïens telefoonabonnement hadden. Dat betekende dat ze de overheid moesten bellen. Dat geeft hopeloze toestanden aan mensen die de taal niet beheersen. Ze liepen continu tegen dat soort dingen aan. We hebben hen stap voor stap wegwijs gemaakt in onze Nederlandse systemen.

Ook hebben we hen wegwijs gemaakt in deze omgeving. We zijn bijvoorbeeld meegegaan als zij op zoek gingen naar een huisarts of naar een school voor hun kinderen. We hebben informatie gegeven over de kerken in deze omgeving. En de Oekraïense vluchtelingen konden gratis sporten met een donatie van de plaatselijke Lions Club. We hebben hier afspraken over gemaakt met het zwembad de Welle in Drachten en diverse sportverenigingen.”

Hoe ontwikkelde die begeleiding zich toen de Oekraïners langer in Nederland waren?
Jos: “Dat stabiliseerde zich. Dat komt omdat ze elkaar gingen helpen. We zijn eens in de 14 dagen een bijeenkomst gaan organiseren. Daar ontmoetten de Oekraïners elkaar. Daar zijn mooie initiatieven uit ontstaan. Een groepje Oekraïners heeft bijvoorbeeld een bijbelgroep opgezet.

Code Hans is eens in de 14 dagen bijeenkomsten gaan organiseren voor Oekraïense vluchtelingen

En op een gegeven moment hoorden we dat veel Oekraïners aan het werk wilden. Dan nodigden we een uitzendbureau uit om tijdens zo’n bijeenkomst uitleg te geven over werken in Nederland. Zo hielpen we hen om steeds beter hun eigen weg te laten vinden.”

Veel vluchtelingen wonen nu meer dan een half jaar in Nederland. Wat is in deze fase het belangrijkste?
Alma Spoelstra, locatiecoördinator: “Dat zij een zinvolle dagbesteding krijgen. Sommige Oekraïners willen graag terug naar hun moederland. Sommigen zijn ook al terug gegaan. Maar er zijn ook Oekraïners die hier in Nederland willen blijven. Het is voor hen belangrijk om hier te integreren, bijvoorbeeld door te gaan werken, aan scholing te beginnen en zich te gaan verdiepen in de Nederlandse taal.

Ook psychische hulp is belangrijk. Veel vrouwen hebben hun man achtergelaten in Oekraïne. Of hun man is omgekomen in de oorlog. Bij de psychische problemen die daardoor ontstaan, kunnen ze deze hulp goed gebruiken.”

Een Oekraïense vluchtelingen geeft yogales aan twee Code Hans-collega s

Ben: “En het is belangrijk dat we hen een goede begeleiding geven bij de wijzigingen die eraan komen rondom het leefgeld. Voorheen kregen alle Oekraïense vluchtelingen leefgeld, ongeacht hun situatie. Vanaf 1 februari worden zij door de overheid min of meer gezien als Nederlandse inwoners van Opsterland. Dat betekent bijvoorbeeld dat er geen vast bedrag aan leefgeld meer wordt versterkt, maar dat er gekeken wordt naar het gezinsinkomen.”

Regina: “Er zijn Oekraïners die heel zelfredzaam zijn en die goed met al die wijzigingen om kunnen gaan. Maar er zijn ook mensen die nog niet in staat zijn om alles zelf te regelen. Zij hebben daar begeleiding bij nodig.”

De Oekraïners worden stap voor stap Nederlanders. Hoe lang hebben zij nog de hulp en ondersteuning van de gemeente en Code Hans nodig?
Jos: “We zien in de praktijk dat de vrijwilligers duurzame relaties opbouwen met de vluchtelingen. Meestal stopt dat niet. Ze kennen elkaar en blijven elkaar helpen als dat nodig is.”

Als je terugkijkt op het hele proces, wat heeft dan de meeste indruk gemaakt?
“Dat we soms flarden van de oorlog meekregen. Wij zaten, zeker in het begin, erg in de regelmodes. Dat was ook nodig, omdat er veel moest gebeuren om alles voor elkaar te krijgen.

Dan werden de vluchtelingen bijvoorbeeld rondgeleid in een huis waar zij zouden verblijven. Zij kregen een rondleiding en de huiseigenaar liet daarbij ook de kelder zien. Vervolgens zag hij dat de vluchtelingen hun tranen niet konden bedwingen. Zij hadden natuurlijk nare associaties met de kelder, omdat dit de plek was waar zij telkens naartoe moesten vluchten. Op zo’n moment komt de oorlog en het persoonlijk leed plotseling heel dichtbij.”

'We hebben goed samengewerkt, ieder vanuit zijn eigen kracht'

Burgemeester Lex Roolvink: “De bereidheid van zowel de inwoners als van de collega’s om hun schouders eronder te zetten. We hebben heel veel hulp gehad van de inwoners uit de gemeenschap. Ook de gemeentelijke organisatie heeft echt alles op alles gezet om de hulp tot in de puntjes te regelen, niet alleen voor de vluchtelingen maar ook voor de particuliere aanbieders en alles in samenwerking met Code Hans. We hebben goed samengewerkt, ieder vanuit zijn eigen kracht. Ik ben er trots op dat we dit samen gedaan hebben.”

Tot slot, welke tips of adviezen zouden jullie willen geven aan gemeentes en organisaties die voor vergelijkbare uitdagingen staan?
Jos: “Zorg voor voldoende regelruimte op het uitvoerende niveau, zodat je onverwachtse uitdagingen zelf kunt oplossen. En zorg dat je de doelgroep leert kennen. Alleen als je hen leert kennen, snap je wat zij nodig hebben om hier op een goede manier te kunnen verblijven.”

27 december 2022